مەرتالێن پاراستنێ
خالد خدر 
مەرتالێن پاراستنا كەسایەتی جلوبەرگەكی تایبەتە هاتیە دروست كرن بۆ پاراستنا مرۆڤان ل پێكدادان وشەراندان دا،هەر وەسا ژكەڤندا مرۆڤان پەنابرییە بەر دروستكرنا مەرتالان ژبۆ پاراستنا جەستەیێ خۆ ژ هەر هێرش و مەترسییەكێ،لدەستپێكێ مەرتالێن پاراستنا كەسایەتی هاتنە دروستكرن ژ چەرمێ گیانەوەران داكو جەستەیێ خۆ بپارێزن ژ دار و دڕییان وهێرشێن گیانەوەرێن دڕندە و هەروەسا ژچەكێن دەستپێكی مینا كێركان و یێن وەكی وان ،پشتی هنگێ مەرتالێن پاراستنا كەسایەتی پێشكەفتن بخۆڤە دیتن نەخاسمە دگەل پێشكەفتنا مرۆڤایەتیێ،چنكو پاراستنا ژیانا مرۆڤان كەفتە سەر مەرتالان ب تایبەتی دكاودانێن هەڤڕكی و شەران دا ،و ل بۆرینا قوناخێن جودا جودا مەرتالێن پاراستنا كەسایەتی پێشكەفتنێن بەرچاڤ بخۆڤە دیتنە ب تایبەتی دگەل شارستانیێن ئاشووری و بابلی و رۆمانی ،كو پێشكەفتنێن گەلەك مەزن ب سەرداهاتن نەخاسمە شەر و هەڤركیێن مەزن پەیدابوونە دناڤبەرا وان ئیمبراتۆرییەتێن مەزن و زلهێن وی سەردەمی دا.
دبۆرینا قۆناغێن دیرۆكێ دا مەرتالێن پاراستنا كەسایەتی پێشڤەچوونێن مەزن بخۆڤە گرتن كو ژ ئاسنی هاتنە دروستكرن واتە سوارچاكان و شەرڤانا خۆ ب ئاسنی دپووشین ژ سەرێ خۆ هەتاكو پیێن خۆ و پاشی وەسا هەسپێن خۆژی د پووشین ب مەرتالێن ب ئاسنی هاتینە چێكرن ، واتە ئەو سوارە یان شەرڤانە دگەل هەسپی خۆ یێ مەرتالكری ب ئاسنی وەك زریپۆشەكێ لێدهاتن ،واتە ب شێوەكی موكم دهاتنە پاراستن ژ درب و لێدانێن هەڤدژان ،وزۆربەیا وان جۆرێن مەرتالێن پاراستنا سوارچاكان و شەرڤانا بۆ شاهان و ئیمبراتۆر و سەركردەیێن لەشكەری و هەروەسا بۆ دەولەمەند و خودان سامانا دهاتنە چێكرن،چنكو كەسانێن ئاسان و بێ پلە وپایە و ونە شەرڤان ونە سوارچاك ونە خودان پسپۆری د وارێ شەر و جەنگان دا نە دكارین ڤان مەرتالێن پاراستنا كەسایەتی بكاربینن بتایبەتی ل دەمێ شەر وجەنگان دا ،و دڤی سەردەمێ نوودا واتە د ناڤ پێشكەفتن و وەرارا نۆكە مەرتالێن پاراستنێ ژی دگەل دا ب شێوە و شێوازێن نوو هاتینە چێكرن ،كو نووترین مەرتالێ پاراستنا كەسایەتی هاتیە دروست كرن وهاتیە بكارئینان واتە هاتیە تاقیكرن دئەنجامدا سەركەفتنێن باش بدەست ڤەئیناینە كو درێژییا چەند مەتران گولە تێناچتن.
بۆ ڤی سەردەمی مەرتالێن پاراستنێ ژ پێتڤیێن سەرەكی نە ژبەر زێدەبوونا جۆرێن چەكێ سڤك و دەستی ب تایبەتی چەكێ ستێركڤانا(قناص)،كو چێنابت مەرتالێ پاراستنێ بێتە ژ گوهخستن واتە نەئێتە پەراوێزكرن ب تایبەتی بۆ كەسانێن گرنگ و پایە بلند وسەركردەیێن لەشكەری و سەرمایەدار و كارسازا ،دوو نموونەیێن گرنگ لسەر ڤێ چەندێ هەنە : (نموونا یا ئێكێ سەرۆكێ ئەمریكی یێ وەغركری (جۆن كێنێدی )ل دەمێ هاتیە تیرۆركرن سالا1963 ل ویلایەتا تیكساس (دالاس )مەرتالێ پاراستنێ نەكربوو بەرخۆ)،ویا دووێ (سەرۆكێ مسرێ یێ وەغەركری (مەحەمەد ئەنوەر سادات) لرۆژا 6ی چریا ئێكێ سالا1981ل نمایشێن لەشكەری ل رێورەسمێن بیرەوەریا سەركەفتنێن شەرێ وان دگەل ئیسرائیلێ دەمێ هاتیە تیرۆركرن ناڤبری ژی مەرتالێ پاراستنا كەسایەتی لبەرخۆ نەكربوو)،ڤان هەر دوو سەرۆكێن ناڤهاتی ل دەمێ ئەو هاتینە تیرۆركرن وان مەرتالێ پاراستنا كەسایەتی بكارنە ئینابوون و گرنگی نەدابوونە ڤی بابەتی و ژیانا وان ب داوی هات.
تُتاح هذه الصورة أيضا في: کوردی
