ئاگەهداركرنا خەلكێ و گزیری دجڤاكێ ئێزدیان دا
ئلیاس نەعمۆ خەتاری
وەكی دئێتە خویاكرن راگەهاندن و پەیوەندی ئەو رێیا گەهاندنا پێزانینا و هەوالان ژ جیەكی بۆ جیەكی دی یان ژ كەسەكی بۆ كەسەكی دی و ئەڤـ چەندە گەلەك جۆرن ژ كەڤندا و هەتا ئیرۆ رۆژ كو دگەهتە نووترین جۆرێ پەیوەندیا و راگەهاندنێ ئیرۆ ئەنتەرنێتە،ل دەمێ ئەرد كریە گوندەكی هەری بچووك ل دەمێ گرێدانا چێروانێ ب تۆرێت ئەنتەرنێتی، دیسان وەكی دئێتە خویاكرن كو ل دەمێت بەرێ و هەتا ئیرۆ راگەهاندنێ و پێزانین هەر دبەردەوامبوون ، دبێژن بەرێ ل سەردەمێ مرۆڤێت دەست پێكێ ئاگر هلدكرن و دهاتە بكارئینان ژبۆ راگەهاندنێ و ئاگەهداركرنا خەلكێ ب هلكرنا ئاگری ل سەرێ چیایان و دیكۆلا وی ئاگری دبوو نیشانا گەهاندنا پێزانینا بۆ لایەنێ دی،دیسان مرۆڤ دهاتنە بكارئینان بۆ گەهاندنا ناما دگۆتنێ (قاصد ) و ئەڤ نامە دهاتنە نڤیسین لسەر پیستێ ئاژەلان و پەلگێن داران و لسەر تابلۆیێن بەرینێ یانژێ قاصدێ پێزانین ونامە ژبەردكرن ودگەل دا بكاردئینان هەسپ و مەهین و حێشتر یان قاصدا لسەر پیان ( لنگ ) دبرن،هەردەم كاروانێن بازرگانی هەبوو دناڤبەرا گەل و وەلاتان دا دەمێ ژ جیەكی بۆ جیەكی دی دچۆن هەلبەت ب كۆمان پێزانین و هەوال و بەحس و خەبەر ڤەدگوهاستن دناڤبەرا جیێن تێرا دەربازدبوون،دیسان بكارئینانا دەنگێن بلند ولێدانا دهۆلا ل سەردەمێن بەرێ دهاتنە بكارئینان بۆ ئاگەهداركرنا خەلكێ وگەهاندنا پەیامان ژ وی دەمی وهەتا ئیرۆ رۆژ یەبەردەوامە، لێدانا دهۆلێ لناڤ جڤاكێ مە یێ ئێزدی تایبەت ل دەمێن شەهیانا و داوەتان تایبەت ل گوندا ل دەمێ شەبەقێ و دگەل دەركەفتنا تیرۆژكا رۆژێ دهۆل و زرنا دچنە مالا داوەتێ و مەترخانا لێددەن داكو خەلكێ گوندی ژ نێزیك ڤە بێتە ئاگەداركرن ب داوەتا مالا فلان كەسی ب دەنگێ دهۆل و زرنایا،هەر دیسان ل دەمێن جەژن وعید وتوافا دهۆل و وزرنا دئێنە لێدان ئەو ژی نیشانا دەستپێكرنا رۆژا خۆشی وهەلكەفتێ یە، هەروەسا ل سەردەمێن بەرێ جۆرێن كۆترا دهاتنە بكارئینان ژبۆ پەیوەندیێن دوور و گەهاندنا نامان لێ ئەڤ جۆرە پەیوەندی یە هێدی بوو وگەلەك وگەلەك مفا تێدا نەبوو و گەلەك نامە نەدگەهشتن وگەلەك دەم پێڤە دچۆ،ل دەمێ پەیوەندیان وگەهاندنا نامان ژ ئەردەك بۆ ئەردەكی دی هەلبەت تابلۆ لسەر بەری یان لسەر داری دهاتنە چێكرن وپشتی پێشكەفتنەكا كچك شەمایا هنگڤینی هاتە بكارئینان لسەر تابلۆیێن بەری وداری ونەقش ونڤیسین لسەر چێدكرن،هەر دیسان ئەگەر بچینە دناڤـ ژێدەرێن مێژوویێ دا دێ بینین جۆرێن راگەهاندنێ و گەهاندنا نامان و ئاگەهداركرنا خەلكێ ب گەلەك جۆرا بوو وهەر جیەكی ومللەتەكی ل پێ زانین وشیانێن خۆ وئەرد وجوگرافیا دەڤەرا لێ دژیان ئەڤـ كارە ئەنجام ددان هەتا بكاریبا خزمەتەكێ بكن وهێدی هێدی ئەڤ كارە پێشكەفت ئامیرێن باشتر هاتنە بكارئینان هەتا گەهشتە قۆناغێن ئیرۆ مرۆڤ گەهشتیێ كو د چركاندا نامە دگەهن دناڤبەرێن دوورترین جی و وەلات دا،ل ڤێدەرێ ئەم دێ ئێنە دناڤ جڤاكێ مە ئێ ئێزدی دا كا جارێن جاران ئانكو جارێن بەرێ ل سەردەمێن باب وكالا كا چاوا ئاگەهداركرنا خەلكێ خۆ دكرن كا چاوا راگەهاندنا تشتا دهاتە كرن كا خەلك چاوا پێ دحساندن ئەڤـ كارە و گەلەك كارێن دی دبوونە بەهرا مرۆڤەكی هەژار وبەلنگاز دناڤا چاڤكی دا دگۆتنێ (گزیر ) لێ گەلەك مرۆڤەكی ب بەخت و وژدان بوو خزمەتا خەلكێ خۆ دكر بێ فەرق و جوداهی بەرامبەر ڤێ چەندێ خەلكێ گوندی رێزگرتنەك بۆ گزیرێ خۆ دكرن و هەردەم هاریكاریا وی دكرن ، ئاگەهداركرنا خەلكێ و راگەهاندن ل سەردەمێن بەرێ و كارێ گزیری وەك نموونە دڤێ جارێ دا دێ ئێن بەرێ خۆ دەینێ،وەك هاتیە خویاكرن ژیانا بەرێ گەلەك ژیانەكا سەخت و دژواربوو بتریا وێ ژیانێ ب سروشتی ڤە یە گرێدایی بوو وخودانكرنا ئاژەلان ب هەموو جۆران ڤە لەوما بەردەوام خەلكێ مە ئی مژوولی كاری بوو وهەموو وەرزێن سالێ دهاتن ودبۆرین وخلاسدبوون وكار خلاس نەدبوو خەلكێ دەولەمەند و كەتخودا هەبوون مژوولی كارێ خۆ یێ رۆژانەبوون ژ ئەرد و زەڤی ودەخلودانی و كرین و فرۆتنێ و خودانكرنا پەز وچێلا وپەیداكرنا بالا وجۆتیارا و سەر و گوه لێكرنا مال ومەزەلان و خەلكێ حال باش هەبوو گاڤا خۆ هنجی خۆ دهاڤێتن وژیانا خۆ وزارۆكین خۆ ب پارچەك یان دوو پارچێن ئەردی برێڤەدبرن دگەل چەند پەزان وبارهلگرا، ژ ئالیەكی دی ڤە دیسان بەهرا هەرە بتر ژخەلكێ بەلنگازبوون پالەتیا كەتخودایان دكرن وپالەتی ورێنجبەریا زەنگینان دكرن،دناڤ خەلكێ دا وجڤاكی هەر گوندەكی دا كەسەك هەبوو دگۆتنێ گزیر دێ ل هێرە بەرێ خۆ دەنێ گەلۆ كا گزیر كی بوو و چی بوو و چی كاردكر ل دەمێ باب و كالاو و ژیانا بسەخت و ودژوار ل وی دەمی ، گزیر ئەو كەسێ ب كارێ راگەهاندنێ و ئاگەهداریێ دناڤبەرا جڤاكی گوندەكی دا رادبت ، بەهرا بتر ئەوە كو گزیر كەسێن بەلنگاز بوون بڤی كاری رادبوون،گزیری ئانكو خزمەتا خەلكێ خۆ هەردەم دگەل ریهسپیێن گوندی و دگەل موختار ومەزن وكەتخودایێن ئێل وعەشیرەت گوندیچ خۆ بوو وب بریارێن وان و لسەر زمانێ وان دی گزیر رابا خەلك ئاگەهداركربان بۆ هەر تشتەكی ودەنگێ خۆ گەهاندبا خەلكێ، گزیر زەلامەك بوو هەردەم بەرەف كۆچكا گوندی دچۆ و ل دیوان خودان بریاران وكەسێن بەرپرسیارێن گوندی ئامادەبوو بتریا كارێ گزیری ب باندانێ بوو ئانكو ب دەنگێ بلند تایبەت بریارێن گشتی ئەوێن ب هەموو خەلكێ ڤە دگرێدایی ،بۆ نموونە ل دەمێ مەزن و ریهسپبێن گوندی ڤیابان خەلكێ خۆ یێ گوندی ئاگەهدار بكن ب كۆمبونەكا هەرە فەر ژبەر كارەكی گوندیاتیێ دێ گۆتبانە گزیری گوندێ مە دڤێت خەلكێ گوندی ئاگەهداربكەی بۆ كارەكی فەر سبەی ل دەمێ هێڤاری ل كۆچكا گوندی حازربن، دێ گزیر رابا چۆبا نیڤەكا گوندی و لسەر بانێ هەری بلند ئانكو لسەر قەسرەكێ و ب سێ دەنگێن بلند باندابا وگۆتبا هوووو خەلكینوووو گەلی گوندیا سبەی ل دانێ هێڤاری زەلامێن گوندی ل كۆچكێ حازربن ژبۆ كارەكی فەر و ئەگەر گوند گەلەكی مەزنبا دێ لسەر دوو بانا یان بتر باندابا وهەتا خەلكێ گوندی خۆ هەموو پێ حساندبا، دیسان گزیری بۆ گەلەك خلمەتێن دی بانگددا وەكی هندابوونا هەر تشتەكی ل گوندی وەكی پەزا و چێلا وهەر تشتەكی وندابا یان ژی دێ گزیری باندابا ل دەمێ هاوار گەهاندنەكێ بۆ خەلكێ خۆ ل دەمێ پەیدابوونا مەترسیەكێ لسەر گوندی مینا هێرشەكێ یان ئاگربەربوونەك ب جانبێن چەندی وەكی سۆتنا دەخلا یان سوانا مالەكێ ئەڤ كارە و ل گەلەك كارێن دی ئەركێن هەری فەربوون كو گزیر پێ رادبوو ژبۆ ئاگەهداركرنا خەلكێ بزوترین دەم و وەخت،لەوما هەبوونا گزیری لناڤا هەر گوندەكی یان كۆمەلگەها ئێزدیان گەلەك یارەتبوون وكارێ وێ كارەكی مەزنبوو ژبۆ خزمەتا خەلكێ خۆ ل هەر گاڤ وسەعەت بەرامبەر ڤێ چەندێ خەلكێ چەندی چوو جاران گزیر ومالا گزیری ژخێرا گوندی دوور نەدكرن وب هەر شێوەكی هەبا خەلك دهاریكاربوون دگەل گزیرێ گوندی خۆ و زارۆك ومالا وی بۆ نموونە ل دەمێ عیدا سەرێ سالا ئێزدیان گزیر ماف هەبوو مال ب مال بگەرت وبەهرا خۆ یا هێكان كۆم بكت و ل گەلەك مالێن حال خۆش گزیر خەلات دكرن ب دراڤی یان ژی ب جلوبەرگێن عیدێ و خوارنێ وڤەخوارنێت هەر عیدەكێ یان خۆشیەكێ بەهرا مالا گزیری هەر هەبوو،دیسان ل دەمێ دروونا دەخلا وچنینا وەرزا گزیرێ گوندی ماف هەبوو لسەر بێدەر و وەرزا بگەرت ب مەرەما وەرگرتنا بەهرا ژ بەرنامێ سالانە،ل دەمێ خوازگینیا وەختێ نەختێ كچكێ ڤەدبڕین دڤیا بەهرا گزیری دگەل دابا ئەگەر گزیر حازربا یا نژی حازرنەبا بەهراوی یە دانایی بوو و هاتە حسابكرن وەكی خال و مامێن كچكێ،بەرێ دەمێ خودانكرنا ئاژەلا ن بوو سپیاتی یە زاڤ بوو ژ ماست و پەنیر وشیری وخەلكێ خودان پەز گزیر ژڤێ چەندێ بێ بەهر نەدكر،ژبلی گزیری هندەك كەسێن دی هەبوون گەلەك جاران بانددان بۆ كاری یان بۆ هەلكەفتا مینا باندانا مجێورێ گوندی ل هێڤاریا داوەنەبیێت خاس و باب چاكێن مە ئێزدیان و ئەڤ باندانە یە پیرۆزە و هەر كەسەكی ئێزدی ل دەمێ باندانێ بۆ داوەنەبیێ دڤێت ب سەكەنت و پێلاڤا دانێت هەتا مجێور خلاسدبت ،ل دەمێن بەرێ دكان هەبوون دناڤ مالادا بوون ئانكو بازارێت بسەرێك ڤە نەبوون وەختێ خودانێ دكانێ ئانكو بەقالی تشتەكی نوو ئینابا بۆ فرۆتنێ دێ چاوا خەلكێ زانیبا دێ رابا گەنجەك فڕێكربا سەر خانیەكی بلند وباندابا و دگۆت حبیبی وەرنە دكانا مام فلان تشتێن نوو هاتین ودێ ناڤێن تشتان گۆتبا ب دوو سێ دەنگان هوسا بانددان،بڤی رەنگی ل سەردەمێن بەرێ راگەهاندن وكارێ راگەهاندنێ دهات.
تُتاح هذه الصورة أيضا في: کوردی
