هەڤركیێن ل شنگالێ
سەگڤان شنگالی
ژ كەڤن دا ل سەر ئەردێ شنگالێ هەڤركی هەبووینە ژوان ژی هەڤركیێن دناڤبەرا هەردوو ئیمپراتۆریێن مەزنێن ئۆسمانی و سەفەویان دا و هەتا ب كێشەیێن هاتنا هێزێن ئینگلیزان بۆ شنگالێ،پشتی شەرێ جیهانیێ ئێكێ و پشتی رزگاركرنا عێراقێ ل سالا 2003ێ ژلایێ ئەمریكیان ڤە شنگال دیسان ژ هەڤركی و كێشەیان رزگار نەبوو،چنكو یەك ژ وان دەڤەرا بوو كو دكەفتە ناڤ سنوورێ دەڤەرێن كێشە ل سەر دناڤبەرا حكومەتا فیدرالی یا عێراقێ و حكومەتا هەرێما كوردستانێ و دناڤ دەستوورێ عێراقێ دا مادا 140 ژ دەستووری گرێدایە ب ڤان دەڤەران ڤە، و ئەڤ كێشە و هەڤركی بووینە ئەگەر دەڤەر ب درێژیا یازدە سالان ژ چەندین خزمەتگۆزاریێن بنەرەتی و سەرەكی بێ بەهر بمینت.
ل سالا 2014ێ ژلایێ رێكخراوا تیرۆرستی یا داعش جینۆساید ب سەرێ ئێزدیان ل شنگالێ دا هات، و هەڤركی و كێشە دناڤ شنگال دا زێدەبوون و هەڤركیێن نوو و جودا جودا هاتنە هەبوونێ ئەو ژی پشتی دەستێوەردان دناڤ كاروبارێن شنگالێ دا ژئالیێ گەلەك هێز وئالیێن ناڤخۆ و دەرڤە ڤە یێن سیاسی و سەربازی كو بەرژەوەندیێن وان دگەل یەك نەگونجن و هەتا وی رادەی ئەڤ هەڤركی یە گەهشتنە ئاستێ نێڤ دەولەتی و هەرێمی كو ئەنجامێن نەرێنی و راستەراست ل سەر خەلكێ دەڤەرێ ب تایبەتی چێبووینە،ئەم دكارین بێژین پشتی سالا 2014ێ دەڤەرا شنگال بوویە مەیدانا هەڤركیا هێزێن ل سەر ئەردی و خەلكێ دەڤەرێ باجا ڤان هەڤركیا ددەن و دبنە قوربانی، هەر چەندە ئەڤ هەڤركی یە گەلەك جاران ناگەهنە ئاستێ ب كارئینانا چەكان ژی بەلێ كارتێكرنا وان چ كێم یان زێدە و راستەوخۆ یان نەراستەوخۆ لسەر خەلكێ دەڤەرێ هەیە.
ژ وان هەڤركیێن بەردەوام یێن دناڤبەرا هێزێن سەر ب پارتا كاركەرێن كوردستانێ و هێزێن پێشمەرگەی دا كو ئەو ژی گەلەك جاران هەڤركیێن سڤك و گران دناڤبەرا واندا چێبووینە و بشەر چۆینە و هەردوو ئالی كەفتینە بەر یەك ژ باشترین نموونە ل رۆژا 3/3/2017ێ كو د ڤێ رۆژێ دا شەر دناڤبەرا هەردوو ئالیان دا روودا دناڤبەرا كۆمەلگەها خانەسۆر و ناحیا سنوونێ دا، هەڤركیێن دناڤبەرا هێزێن پێشمەرگەی و حەشدا شەعبی تایبەت پشتی روودانێن 16ی ئۆكتۆبەرا سالا 2017ێ ئەڤ هەڤركی یە بەرفرەهـ بوون،نە بتنێ ل شنگالێ بەلكو ل هەموو دەڤەرێن كێشە لسەر،هەڤركیێن دناڤبەرا سوپایێ عێراقێ و هێزێن سەر ب پارتا كاركەرێن كوردسانێ ڤە كو ژ سالا 2017 دا بەردەوام هەڤركی و ناكۆكی دناڤبەرا وان دا هەینە و چەندین جاران گەهشتیە ئاستێ ب كارئینانا چەكان و شەر دناڤبەرا وان دا پەیدابووینە و ئەڤ هەڤركی نە بەرفرەهـ بوون ل داویا سالا 2020 پشتی سوپایێ عێراقێ هێزەكا مەزن ئینایە سەر سنوورێ دناڤبەرا عێراقێ و سووریایێ دا و بەلاڤكرنا وان ل سنوورێ شنگال ب گشتی ب مەرەما دەرخستنا هێزێن چەكدار، دەست دا ژبۆ جێبەجێكرنا رێككەفتنا دناڤبەرا حكومەتا فیدرالی و حكومەتا هەرێما كوردستانێ،هەروەسا هەڤركیێن ب ناڤبر دناڤبەرا پارتێن سیاسی و كەسایەتیێن د شنگال دا ئەڤێ چەندێ ژی كارتێكرنێن نەرێنی ل سەر ژیانا خەلكێ دەڤەرێ هەنە، ژبەر ڤێ چەندێ چاڤدێر دبینن هەبوونا ڤان هەڤركیان ب تنێ بۆ مەرەمێن سیاسی و بەرژەوەندیێن تایبەتن ب ڤان هێزان ڤە ئانكو ئەڤ هەڤركی سیاسی نە و خەلكێ دەڤەرێ قوربانیێن سەرەكی نە.
هەكە ئەم بەرێ خۆ بدەینە دەڤەرا شنگال ل سەر ئاستێ هەرێمی ژی ژ ئەنجامێ فاكتەرێ
شەرێ بەردەوام دناڤبەرا پارتا كاركەرێن كوردستانێ و سووپایێ توركیا دا ل باكوور و باشوور
و رۆژئاڤایێ كوردستانێ،شنگال ژ ڤێ چەندێ رزگار نەبوویە و بێ بەهرنەبوویە چنكو ژ
نیسانا سالا 2017ێ و هەتا نهۆ فرۆكەیێن شەركەر یێن توركیا ب دەهێن جارا جیێن
هێزێن گرێدایی ب پارتا كاركەرێن كوردستانێ ل شنگالێ بۆمبەباران كرنە ب هێجەتا هەبوونا هێزێن پەكەكێ ل دەڤەرێ و دەرئەنجام ژی چەندین جیێن گشتی و تایبەت ل شنگال وێران بووینە و ب دەهان لایەنگرێن پارتا كاركەرێن كوردستانێ جانێ خۆ ژ دەست دانە و ژبلی هندێ ژی تا نهۆ چەندین جارا سەرۆك كۆمارێ توركیا(رەجەب تەیب ئەردۆغان) گەف كرینە و دبێژت ئەم دێ ل دەمەكێ نەدیار هێرشێ كەینە سەر دەڤەرا شنگال ب مەرەما پاقژكرنا هێزێن پەكەكێ ژ وێ دەڤەرێ چنكو مەترسینە ل سەر ئاسایشا نشتیمانی یا توركیا!؟و بۆ جێبەجێكرنا ڤێ چەندێ ل چەندین رەزامەندی و دەلیڤێن ناڤخۆ و نێڤ دەولەتی دگەرت.
_رێككەفتنا شنگال و نوویبوونا هەڤركییان:
ل 9ی ئەكتۆبەرا سالا 2020 رێككەفتنەك دناڤبەرا حكومەتا فیدرالی یا عێراقێ و حكومەتا
هەرێما كوردستانێ دا هاتە ئیمزاكرن ب مەرەما ئاساییكرنا رەوشا شنگالێ، ئاڤاكرن و ڤەگەراندنا خەلكێ شنگال بۆ سەر جهـ و وارێن وان بەلێ ڤێ رێككەفتنێ هەلویستێ ناڤخۆیی و دەرڤە یێن ئەرێنی و نەرێنی ل پەی خۆ ئانین،ل سەر ئەردێ شنگال ژی پشكەك ژ هێزێن چەكدار و لایەنگرێن وان ل دژی ڤێ رێككەفتنێ سەكنین و داخوازا بلەز هەلوەشاندنا وێ كرن و چەندین جاران شاندێن وان ب جودا چۆنە بەغدایێ و دگەل بەرپرسێن عێراقی جڤیاینە ب مەرەما هەلوەشاندن و جێبەجێنەكرنا ڤێ رێككەفتنامەیێ،ب حێجەتا وان ژی ژ ڤێ یەكێ ئەو بوو كو د ئیمزاكرنا رێككەفتنامەیێ دا و د بەندێن ناڤەرۆكێ دا نوونەرێ خەلكێ ئێزدی و شنگالێ ب تایبەتی تێدا بەشدار نەبوونە و ئەو رێككەفتبن نوونەراتیا وان ناكەت و ئەو نەبەشەكن ژێ،بەلێ چاڤدێر وەسا دبینن كو جێبەجێكرنا ڤێ رێككەفتنامەیێ مەترسییە ل سەر هەبوون و پێشەرۆژا ڤان هێزان ل شنگالێ ،ژبەركو دناڤ ناڤەرۆكا رێككەفتنامەیێ دا وەسا هاتی یە كو دڤێت هێزێن نەشەرعی(نەرەوا) و بیانی و چەك ل دەستی دا شنگالێ چۆل بكن ژبەر ڤێ یەكێ ئەو جێبەجێكرنا رێككەفتنێ ب مەترسی لسەر هەبوونا خۆ دبینن،پشتی هاتنا هێزێن سوپایێ عێراقێ یێن زێدە گەلەك جارا هەڤركیێن نووی چێبوون و گەلەك جاران لایەنگرێن سەر ب پارتا كاركەرێن كوردستانێ ڤە خۆنیشاندان كرن ژبۆ شەرمەزاركرن و دەرخستنا سوپایێ عێراقێ ژ شنگالێ ڤێ چەندێ ژی گەلەك جاران توندوتیژی دناڤبەرا سوپا و خەلكێ سڤیل دا دروست كر و دەرەئەنجام ژی بەشەك ژ وەلاتیان بریندار بوون،وەك دەرئەنجامێ رێككەفتنامەیێ ئەم دبینن هەتا نهۆ و پشتی نێزیكی دوو سالان یەك خال ژی نەهاتیە جێبەجێكرن بەلكو تنێ حەبرا ل سەر كاغەزێ مایە و هەروەسا بزاڤێن سوپایێ عێراقێ ژی ژ دەرخستنا وان هێزان و سەپاندنا هەبوونا خۆ وەك هێزەكا نشیتمانی نە ل ئاستێ پێتڤی یە.
و ل داویێ ژی ژ ئەگەرێ هەبوونا ڤان هەڤركیان و بەردەوامیا وان هەتا نهۆ خەلكێ سڤیل یێ شنگالێ قوربانیێن ئێكێ نە، ژبەر هەڤركییان راستەراست كارتێكرن ل سەر ژیانا خەلكێ هەیە و ئەو خەلكە باجا ڤان هەڤركیان ددەن، دبتە ئەگەر كو ئاوارێن دناڤ كەمپان دا زوو ب زوو نەڤەگەرن سەر جهـ و وارێن خۆ و خەلك ژی ل سەر ڤان هەموو ئالی و هێزان دا دابەش ببن.
