هزركرن د پرۆسێسا باژێران دا
جوان عزەت
هزر و پرۆسێس دوو تێگەهێن ژێك جودانە و ژیان و باژێر ژی دوو هەڤواتەیێن نێزیكی ئێكن، بەلێ پرسیار ئەوە، ئەرێ تاكەكەس ب چ رێك سەرەدەریێ دگەل ڤان هەردوو هەڤواتەیان دكەت؟ واتە، ل گۆر وان ڤەكۆلین و پیڤەرێن دبنە ئالاڤێن لێگەریانێ، هزر بەرهەمە و پرۆسێس ژی ئەنجامێ بەرهەمهێنانێ یە، تاكەكەس هزرا خوارنا تشتی دكەت بەلێ هزر دبەرهەمهێنانا وێ خوارنێ دا ناكەت، چنكو ب ڤی رەنگی دهزریت ئەو تێگەهشتنا ب ئەقلانی بهاداریێ ددەتە هزر و پرۆسێسا ژیانا باژێران، وی پێتڤی ب پراكتیزەكرنا بەرهەمێ وێ نینە، بەلكو ئەو پێتڤییا خوە ب ئاستێ بەرهەمێ خوارنێ تنێ ڤە گرێددەت.
هزربكە د دیرۆكا كەڤن دا، مرۆڤی بهاداری د دا تێگەهشتن و هزرا دارستانی، چنكو ل سەر وێ رێكێ مرۆڤ دناڤ داهێنان و ئاڤاكرنێن ئاشۆپی هاتبوو راستەرێ كرن و هەتا نۆكەژی هندەك جه و جڤاك هەنە، ل سەر هەمان میتۆد/رێك بەردەوامیێ ددەنە هەبوون و سیستەمێ ژیان و باژێران، بەلكو هزر دپێكهاتەیێن ئاڤاكرنا وی بەرهەمی دا ناكەن كا چاوان دروست بوویە!، لەوران هەتا نۆكەژی بێ هزركرن، ئانكو هەر ب هاریكاریا وێ ئەفسانێ /خەون و خەیالێ هەبوونا خوە د ژیانێ دا ب ڕێڤەدبەن،بەلێ ئەو پرسیارا دهزرا مە دا ئازریت ئەڤەیە، گەلۆ مرۆڤ دكارن ب زاتێن خوە یێن ئاشۆپی، بەرهەمێ ئەقلێ دارستانی كەشف بكەن و بناسن؟ ب هزرامن، هەتا مرۆڤ هزر د دروستكرنا بەرهەمێ وێ ژیان و وی باژێری دا نەكەت مرۆڤ نكارت وی ئەقلی ئاشكەرا بكەت، چنكو گرنگە مرۆڤ بخوە ببتە باب و سەمیانێ ب ڕێڤەبرنا ژیانا خوە.
بنێرە، كەلتۆرێ كوردی هەردەم پەنا بریە بەر هێزا ب ڕێڤەبرنا كەسەكی یان بابەكی، چنكو د دیرۆكا كەلتۆرێ مە دا هۆسا هاتیە چاندن، خێزان، مرۆڤ بێ باب و سەمیان نابت، هەتا ب ڕێڤەبرنا زارۆكی ژی پێتڤی ب سیبەرا وی بابی هەیە، رەنگە ئەڤەژی هزرا تاكەكەسی بەرەف جۆرەكێ دی یێ دابران و ڤالاهیێ دبەت، ژبەركو پێتڤیە ئەو ب خوە ژ ژیانێ را ببتە بەرپرسیار و سەمیان،نموونە، راستە ئەم دجه و جوگرافیەكا داگیركری دا دژین، بەلێ خەم و بەرپرسیاریا مە ل بەرامبەر جهـ و جوگرافیا مە گرنگە رۆلێ خوە ببینت، چنكو ئیرۆ رۆژ ئەم پێتڤی ب پرۆسێسەكا نووی نە ئەوژی هێزا گلۆبالێ بوویە ئالاڤێ دەست نیشانكرنا هەموو رێیێن بەرپرسیاریێ، بەلێ هەتا ئەم پرۆسێسا ژیان و باژێران ژی بخوینن، گرنگە ئەم گۆمانێ بكەینە ژێدەرێ چێكرنا پرسیار و پیڤەرێن لێگەریانێ، داكو ئەم بكارین راستەرێ ئاڤاكرن و گهۆرینا وێ قۆناغێ بهێن، یاكو مە بەر ب رەخنەیەكا پۆزەتیڤ ڤە دبەت.
هۆسا دیاردبت، كو هێشتا ئەم یێن دقۆناغا كەلتۆری، ئەشیرەتی و…هتد دا ژین، بەلێ كێشا كو مە ژ وێ پرۆسسێ دنالینت، ئەوە هەتا نۆكە مە جیاوازی دگەل نەبوونا ئەقل و نەبوونا كەلتۆرەكێ مودێرین هەیە، كوئەو جیاوازی نكارت بەرهنگاریا وان تووخیبان بگرت ئەوێن راستەرێ وێرانكرن و پاشڤەمانا مە دهێن، ژبەر هندێ ژی رستنا تەڤنێ باب و كالان یێ بەردەوامە.
ئەنجام:ئەگەر بنێرین ئەقلێ جڤاكی ژی ل سەر ڤێ ڕێ هاتیە نژنین و مرۆڤ ژ سینورێ بەرین نكاریە دەربازی سنورێ میكانیزمی و رێكان ببت، بەلێ هەتا كارێكتەرا مرۆڤێ كورد ببتە نەخشەیێ باژێری، ئەرێ ئەقلێ جڤاكی كەنگی دێ یێ ئامادە بت كاودانێن كەلتۆری بەرامبەر یێن باژێری ژێك جودا كەت؟ ب هزرامن، دڤێت مرۆڤ دووبارە پێداچوونێن بلەز دخوە دا بكەت و هەولبدەت داهێنانێن باژێری دناڤ خوە یا خوە دا ئاڤابكەت، هەتا ژ ئەفسانا دارستانی بەرەف یا باژێری بچت.
گەلۆ ئارمانجا سەرەكی یا ئەقلێ باژێری چیە؟ دبت هەتا ئاستەكێ ئەقلێ باژێری خزمەتا مرۆڤی بكەت، چنكو ئەو بەرەف ئەقلەكێ جودا دچت، نموونە: ل جیێ چاندنا كەلتۆری، ئەقلێ باژێری سیستەمێ رەوشەنگەریێ، بهاداریێ، پێشەسازی و مەدەنیەتێ دچینت، هەروەسان ئەو سیستەمێ دیموكراسی و سیستەمێ پێكڤەژیانێ یە،بەلێ هەردەمێ هزر ئازاد بوو هینگێ مرۆڤ، ژیان، باژێر ژی ئازاد دبن، چنكو مرۆڤ ب تێرهزكرنێ دبتە هەڤالەكێ وەفادار بۆ هێزا ئازادیێ، ئەم دكارین ئازادیا باژێری ب پراكیتزا ئەقلی ڤە گرێبدەین، ژبەركو ئازادی بەرهەمێ ئاڤاكرنا ئەقل و هەموو پێكهاتەیێن ژیانێ یە.
بنێرە ل جیێ كو ئەم هزر د ئاڤاكرنا باژێران دا بكەین، ئەم پتر ل سەر جیێن وان دئاخڤین و دنڤیسین و دهەمان دەم دا ئەم هزر د ئاڤاكرنا پاشخانێن وان وەكو پراكتیزەكرن و پراكتیك ناكەین، چنكو هزر ل جەم مە نەبوویە ئەو ئالاڤ یێ كو بكارت ژیان و پرۆسێسا ئازادیێ ب ڕێڤەببەت، كا ئەم بیرا خوە ل گۆتنا دیكارتی بینین، دەمێ دبێژت: “ئەز هزردكەم، كو ئەز هەمە” واتە، مرۆڤ ب هزرێ هەیە،بەلێ پرسیارا كو ئاراستەی هزرامە دبت ئەوە، ئەرێ ما مە جارەكێ هزر د وێ هەبوونێ داكریە، كا ئەو هەبوون پێدڤی ب چیە؟ دیارە، مە نكاریە ب ڤێ تێگەهشتنێ فەزیلەتا هەبوونێ بلند بكەین، ژبەركو هەبوونا مرۆڤی وەدكەت مرۆڤ هەبت و هزر بكەت،دبت هەتا ئاستەكی مرۆڤێ كورد كەفیتیە دناڤبەرا نال و بزمارێ دا، كەواتە ئەو نیڤ د ئیرۆ دا دژیت و نیڤ د دوهی دا دژیت، چنكو ئەو كەتیە د دوبەندان دا، مینا (پێدڤی و هیڤیان)، چنكو ئەو پێدڤیان ب ئیرۆ ڤە دبینت و هیڤیان ژی ب خەونێن دوهی ڤە دبت،لەورا نكاریە وەكو هزر سەرەدەریێ دگەل پاشخانا هەبوون و گلۆبالێ بكەت، هەتا پرسێن مەزن ژی ب هێلا دەم و جه و ناسنامە و مرۆڤبوونا خوە دا درێژ دبینت، لەورا كەدا وی نە بوویە بەشەك ژ سەرەدەریكرنا دورهێل و بوویەرێن ژیانێ.
سپینۆتزا دبێژت: “تاكەكەس یێ ئازادە چ بكەت یان چاوان خوە پەروەردە بكەت ئەو د ڤێ دەولەتێ دا ل ژێر كنترۆلا سروشتی یێ هاتیە ئازادكرن بۆ گەهشتنا ئارمانج و مەبەستێن ژیانێ، چنكو ئەو خودان ئەقلە”،هەروەسا دەربارەی ژیانێ ژی دبێژت: “مرۆڤ هەول ددەت بۆ دەستڤەئینا مەبەستێن ژیانێ ب هەر رێیەكا هەبت راست یان دروست بت خوە دگەل وێ هەماهەنگیێ بگونجینت”،ل ڤێرە سیپنوتزا، ڤی حالەتێ ژیانێ ب شێوەكی مەترسیدار دبینت، چنكو مرۆڤ ب سەرەراستكرنا ئەقلی دكارت دگەل هەماهەنگیا ژیانێ بگونجت،بەلێ نە هەر ڕێیەكا هەبت بۆ ژیانێ ببتە ئالاڤ و هەماهەنگ، بەلكو ئەقل پیڤەرێ هەرتشتی یە.
ئەنجام: ئەرێ ئەم هزرێ رادەستی كیش حوكمی دكەین، یێ راست و رەها، یان یێ خەلەت و ماددەی؟ ب هزرامن، هەرماددەیەكێ روحەك هەیە و ل سەر هزرا ئەوی ماددەی سینور دئێنە گهۆرین وبەزاندن، بەلێ ئەو ماددەیێ ، دكارت ب روحەكا ئازاد دەربرینێ ژ هزرا سینوران بكەت، ئەوە یێ كو ب تەمەنێ هزر و هەبوونا خوە دەربازی بیرەوەرێن نوو و سەردەم ببت. لەورا گرنگە ئەم ب سەرەدەریكرنا هزر و روحا ئازاد بەردەوامیێ بدەینە پرۆسێسا هزر و ژیانێ ژی.
تُتاح هذه الصورة أيضا في: کوردی
