Li Tirkiyê bi taybetî li herêma Êlihê hin gundên Êzidiyan hene ku xwedî dîrokeke bi êş, ketin, rabun û mexdurîyê ne. Yek ji van gundan jî Kelhok e ku di salên 70 ‘î de ji aliyê şêniyên wê yên Êzidî ve hatiye terikandin. Di wê demê de gund teslîmî cîranên xwe yên misilman kiribun, bi soza ku di her demê de Êzidî dikarin vegerin gundê xwe! Ev soz – “soza mêrê berê” cidî hat girtin, lê rastî bi awayekî cuda derket holê.
Rêya zehmet a vegerê
Ev bêhtirî 10 sal in Êzidî ji bo karibin vegerin gundê xwe yê resen têdikoşin. Lê belê cîranên ku qaşo bi tenê li erdê dinêrtin, qebûl nakin ku xwedîyê gund dîsa vegerin. Heta gefan li mirovên hewl didin bikevin nava gund dixwin. Ev pevçûn nîşan dide ku valahiya di navbera her du civakan de çiqasî mezin e û vegerandin û sererastkirina neheqiyên kevn çiqasî zehmet e.
Piştî têkoşînên dirêj serketineke qanûnî
Piştî şerên hiqûqî yên bi salan, Êzidiyan di dawiyê de serkeftineke girîng bi dest xistin: Dadgehê biryar da ku şêniyên niha ji gund derkevin û gund li xwediyên rast yên berê were vegerandin. Hêvî hene ku ev biryar di vê mehê de were bi cih kirin. Ev yek ji bo Êzidiyên ku bêhtirî deh salan e ji bo mafê xwe yê vegerê têdikoşin, serketineke mezin e.
Hêviya bihevre jiyana aştiyane ye
Tevî nakokî û aloziyan jî gelek kes hêvî dikin ku Êzidî û Mislimanên herêmê bi aramî bi û bi best bi hev re bijîn. Divê vegera Ezîdiyan a li gundên xwe nebe sedema nakokiyên din, lê divê bibe derfetek ji bo ji nû ve avakirina bawerî û hurmeta ji hev re.
Rola saziyên dewletê wê di vê de girîng be. Girîng e desthilatdarî mafên Êzidiyan biparêze û Êzîdî karîbin bê tirs dîsa vegerin warê xwe. Ev yek ne tenê meseleya edaletê ye, di heman demê de gavek ji bo jiyana bi hev re ya aştiyane ye jî li herêmê.
Gaveke ber bi edaletê ve
Vegera Kelhok li niştecihên wê yên resen rojeke gelek girînge di dîroka Êzidiyan de li Tirkiyê. Nîşan dide ku dema mêrxasî û bêdadî bi dewleta hiqûqê re rû bi rû bimîne, neheqiyên bi dehan salan dikarin bên temîrkirin.
Niha hêvî tê kirin ku ev serkeftina qanûnî rê li ber pêşerojeke baştir veke – pêşerojeke ku Êzidî û Misilman bikarîbin ji nû ve warê xwe biafirînin û li ser rêzgirtin û hevkariyê ava bikin. Di vê çarçoveyê de wê parastin û piştgirîya saziyên dewletê jî gelekî girîng be.
Ji bo destpêka Projeya Piştevaniyek xurt û Şert û Mercên Girîng hene
Her wiha Êzidî ji bo hemû piştgiriya ku ji wan re hatiye dayîn gelek spasdar in û xwedî xwestekin ku li welatê xwe proja pêk bînin. Ji bo ev daxwazî pêk were, girîngiyeke mezin heye ku şertên li jêr pêk werin:
1. Nasandina Nasnameya Êzîdîya:
Divê dewlet destûrê bide ku “Êzidî” di beşa ol a belgeyên nasnameyê de were nivîsandin, yanî nasnameya Êzidiyan bi fermî nas bike.
2. Parastina perestgeh û cihên pîroz ên Êzidiyan:
Divê îbadetxane û cihên pîroz ên ku mîrateya çandî ya Êzidiyane, bi baldarî werin parastin.
3. Avakirina Îbadetxaneyan weke nîşana bixêrhatinê:
Bi çêkirina îbadetxaneyên ji bo Êzidiyan li herêmên weke Batman, Mêrdîn û Wêranşarê, dewlet dikare nîşanek xurt bide derdorê û derve jî ku ew di bin parastina dewletê de ne.
4- Spasdarî ji Alîgiran re:
Em spasîyê didin hemu piştevanîyan çi şexsa û çi dezgehên fermî û alîyên siyasî yên bi dil û can piştigirîya vê proja resen dikin.
5. Hêsankirina veguhestina Milkan:
Li hin gundên ku berê Êzidî lê diman, qeyd û tapo tune ne. Li van deran hênjî gelek zor û zahmete malbat bi cih bibin; Lê belê niyeta wan ew e ku dîsa vegerin gundê xwe. Bi hêsankirina veguhastina mal û milkên van û hêsan kirina çêkirina taboya bawerî ji malbatan re wê hên xurttir bibe.
Lewma pêwistî pê heye ku dewlet tevkariyê li parastina mafên wan û lezandina pêvajoya vegerê bike.
Dabînkirina van şert û mercan dê piştgiriya vegera bi ewle ya Êzidiyan û pêkanîna jiyaneke mayînde û aştiyane li herêmê bike.
Endesyar Aslan Kizilhan
Prof . Dr . Îlhan Kizilhan
Weşan DRA
23.02.2025
تُتاح هذه الصورة أيضا في: Kurdî
