جیهان كرییە دوو بەش و دابەشكرییە ل سەر دوو بەرەیان
خالد خدر
ئەمریكا وەك هێزەكا مەزن ل جیهانێ رۆلێ خۆگێرا ب تایبەتی پشتی شەرێ جیهانیێ دوویێ (1939-1945ز) ، وپشتی شەرێ جیهانی ب داوی هاتی ب سەركەفتنا دەولەتێن هەڤپەیمانا ل سەر دەولەتێن میحوەری،سیستەمەكی جیهانیێ نوو هاتە پێش و ل هەمان دەم دا جیهان هاتە دابەشكرن ل سەر دوو جەمسەران ،جەمسەرێ سەرمایەداری ب سەرۆكایەتییا ئەمریكا وهەڤپەیمانێن وێ یێن رۆژئاڤا و جەمسەرێ سۆشیالیستی ب سەرۆكایەتییا ئێكەتییا سۆڤییەتا بەرێ (رووسیا) و هەڤپەیمانێن وێ.
هەروەسا شەرەكێ سار دەستپێكر دناڤبەرا هەردوو جەمسەرێن ناڤهاتی دا وهەر وەسا ژ ڤەرێژا وێ دوو جەمسەریێ ، دوو هەڤپەیمانێن لەشكەری یێن ب هێز ل جیهانێ هاتنە دروستكرن هەڤپەیمانییا (ناتۆ ) گرێدایی ئەمریكا و هەڤپەیمانێن وێ یێن رۆژئاڤا و هەڤپەیمانییا(وارشۆ) گرێدایی ئێكەتیا سۆڤییەتی و هەڤپەیمانێن وێ یێن رۆژهەلاتی ، ڤی شەرێ سارێ ناڤهاتی بەردەوامی كر تاكو سالا1990 ب داوی هات ب هەرفینا ئێكەتییا سۆڤییەتی و دهەمان دەمدا هەڤپەیمانییا وارشۆ هاتە هەلوەشاندن،پشتی هنگێ قۆناغەكا نوو دەستپێكر ل جیهانێ ب تایبەتی پشتی شەرێ كەنداڤی یێ دوویێ روودایی ،ژئەگەرێ داگیركرنا وەلاتێ كوێتێ ژلایێ رژێما سەدام حووسێنی ڤە ،كو پشتی وان روودانان سیستەمەكێ دیێ جیهانیێ نوو هاتە پێش كو ئەو سیستەمێ دوو جەمسەری ئێدی نەما و هاتە ژناڤبرن ل جیهانی كو وەلاتێن ئێكگرتیێن ئەمریكی سەركێشییا سیستەمێ نوو یێ جیهانی كر وبێ هەڤڕكی ،لگۆر ڤی سیستەمێ ناڤهاتی ئەمریكا بوویە تاكە هێزا مەزن ل جیهانێ نەخاسمە پشتی هەرفینا ئێكەتییا سۆڤییەتی و لاوازبوونا رووسیا ،ل سەر وی بنیاتی دەلیڤەكا زێرین بۆ گەلێن لبن زولم وزۆرداریێ دا هاتە روقساندن داكو ب مافێن خۆ شادبن،دئەنجامدا گەلەك گەل و وەلاتان سەربەخۆیا خۆ راگەهاند ژ رووسیا و گەلەك وەلات ژوێ پەیدابوون ، ئەڤێ چەندێ گەلەك نەڤەكێشا كو شەرەكێ دی سەرهلدا ل جیهانێ ئەوژی شەرێ تیرۆرێ.
بێ گومان شەرێ تیرۆرێ شەرەكێ زۆر سەخت و دژوار بوو چنكو میكانیزم و تەكنەلووجیا سەردەم و پێشكەفتی بكارئینان ،باشترین نموونە ژی دڤی بواری دا روودانێن 11ی سبتەمبەرێ (ئەیلوول) سالا2001 ،كو سەنتەرێ بازرگانییا جیهانی ل نیویۆرك و ئاڤاهیێ وەزارەتا بەرگرییا ئەمریكا (پنتاگۆن )كرنە ئارمانج ب فرۆكان ،پشتی لاوازبوونا رێكخستییا قاعیدە یا تیرۆری كو سەركێشیا تیرۆرێ دكر ل جیهانێ ،نەخاسمە پشتی كوشتنا سەرۆكێ وێ (ئوسامە بن لادەن) ژلایێ هێزێن ئەمریكی ڤە ل پاكستانێ ، ب دەهان رێكخراوێن دی یێن تیرۆری و كافركرنێ و رادیكال پەیدابوون ، دژوارترین و مەزنترین رێكخراوا تیرۆری تانۆكە ل جیهانێ رێكخراوا دەولەتا ئیسلامی (داعش) ،كو ڤی شەرێ تیرۆرێ و ب تایبەتی ئەو شەرێ نۆكە رێكخراوا دەولەتا ئیسلامی دكت بارەكێ گران ئێخستییە سەر ئەمریكا وهەڤپەیمانێن وێ ول هەمان دەمدا سیستەمێ جیهانی كرییە دمەترسیێ دا و جیهان كرییە دوو بەش و دابەشكرییە ل سەر دوو بەرەیان،ب تایبەتی ل سەر قەیرانا سووریا و پشتی مایتێكرنا رووسیا یا لەشكەری ب شێوەیەكی راستەوخۆ دڤی شەری دا ، (بەرەیێ ئێكێ ئەمریكا وهەڤپەیمانێن وێ دگەل توركیا و وەلاتێن ئەرەبیێن سوننە مەزهەب و بەرەیێ دووێ رووسیا وئیران ورژێما ئەسەد و شیعەیێن عیراقێ و حزبوللا وهتد…)،خالا سەرنج راكێش و جهێ سەرسورمانێ !دڤێ هاوكێشێ دا ئەوە كو هەردوو لایەن یان بەرەیێن هەنێ دبێژن ئەم شەرێ تیرۆر وتیرۆرستان دكەین وب تایبەتی ل دژی چەكدارێن دەولەتا ئیسلامی !!.
تُتاح هذه الصورة أيضا في: کوردی
