كەلها هەولێرێ یا مێژوویی
شیلان ئسماعیل عادل
كەلها هەولێر یا كەڤن و مێژوویی،دكەڤتە سەنتەرێ باژێرێ هەولێرێ ئەوێ بلەز گەشەكری و پێشكەفتی دیوارێن ڤێ كەلهێ دكەڤنە سەر لێڤا گركەكی بچووك یێ بازنەی كو بلنداهیا وی( ٣٠ -٣٢) مەترن و تیرێ وی نێزیكی(٤٠٠) مەترانە و روبەرێ وی(١٠٢٠٠٠)مەترێن چارگۆشەیە،ئەڤ گركە چ جارا نەهاتیە ڤەكۆلین ژلایێ زانایێن شوونەواری ڤە بەلێ ئەو هزر دكن كو پاشماوێن گەلەك باژێرێن كەڤن یێن كەتینە سەرئێك لبن ڤی گركی،پێشكەفتنێن گەلەك مەزن و گرنگ ل ڤی جی هاتینە ئەنجام دان ژلایێ شارستانیا كەڤن ڤە،بۆ نموونە چاندن و داهێنانا نڤیسینێ ژبەر هندێ دئێتە پێشبینی كرن كو ڤی گركی نهێنیێن مرۆڤێن كەڤن یێن ناڤ خۆ دا هەلگرتین،ئەڤ كەلهە دئێتە دیتن ب دووراتیا چەند میلان میل:یەكەیەكا پیڤانێ یە یەكسانە ب (١٦٠٩)مەتران،ڤێ كەلها مێژوویی بۆ ماوێ (١٥٠٠) سالان پێشوازیا گەلەك گەشتیار و بازرگانا دكر،ئەڤ كەلهە ئێكە ژ دیمەنێن هەرێن جوان و بالكێش و گرنگ یێن رۆژهەلاتا ناڤەراست،دئێتە گۆتن كو مرۆڤ یێ ل ڤێ كەلهێ ژیایین و ب بەردەوامی بۆ ماوێ(٨٠٠٠) سالان درێژتر ژ هەر جیەكی دی ل دونیایێ،ئیرۆكە ئەڤ كەلهە ژ نێزیكی(٥٠٠) خانی و هندەك ئاڤاهیێن دیتر پێكهاتیە و هندەك ژڤان ئاڤاهیان نمونەیەكا گەلەك جوانن ژ تەكنیك و تەلارسازیا كەڤن،هەر ژ دەسپێكا وان بەلگەیێن هاتینە دیتن هۆسا دئێتە زانین كو گەلەك ئایینێن جێواز و ئیمبراتۆر و خەلك یێ ل ڤێ كەلهێ ژیایین،ئەڤ كەلهە لسەر دەستێ (سومەریا،ساسانیا،ئاشووریا،مەغولا،ئۆسمانی،مەسیحیا) هاتیە برێڤەبرن،هەر ژ مێژوویا كەڤنا ڤێ كەلهێ بوویە جیێ مزگەفت كەنیسە و كنیشتا( كنیشت:جیێ پەرستنێ تایبەت جوهیان ڤە و قوتابخانا،هەروەسا د دەمێ نهۆ دا جیێن تایبەت بۆ مۆزەخانە،پەرتۆكخانە،خارنگەه،كافی،ستودیۆیێن هۆنەری و كارێن دەستی هاتینە دروستكرن،ل سالا (٢٠٠٧) لژنا بلند یا نووژەنكرنا كەلها هەولێر هاتە دامەزراندن( High commission For Arbil citadel revitalization ) هەر دوێ سالێ دا ڤەكۆلینێن شوونەواری و نووژەنكرنا كەلهێ هاتە ئەنجام دان ژلایێ تیمێن نیڤ دەولەتی و كەسێن تایبەتمەندێن ناڤخۆیی ب هەڤكاریا رێكخراوا یونسكۆ ڤە،كەلها هەولێر ژ چەند دەرگەهان پێك هاتیە:دەرگەهێ باشووری كەڤنترین دەرگەهە و دووبارە هاتیە ئاڤاكرن ڤە ل داویا سالا(١٨٦٠) هەر ئەڤ دەرگەهە ل سالا (١٩٦٠) ژناڤ چۆیە،دەرگەهێ رۆژهەلاتی دگۆتنێ دەرگەهێ (حەرام) تایبەت بوو ب ئافرەتان ڤە،هەروەسا داوی دەرگەه هاتبوو دروستكرن ل سالا (١٩٧٩)،بەلێ نەیا دیارە كا دەرگەهێ باكووری كەنگی هاتیە ڤەكرن و د هندەك ژێدەران دا هاتیە دبێژین كو ل سالا (١٩٢٤) هاتیە ڤەكرن.
تُتاح هذه الصورة أيضا في: کوردی
