جەژنا (سەر سالێ) دمیتۆلۆژیا ئێزدیان دا…
مەهدی حەسەن
هات چارشەمبوویا سۆر و زەرە
بەهار خەملاند بوو ژ كەسك و سۆر و سپی و زەرە
مە پێ خەملاندن سەرە دەرە
هنجیێ سەرە دەرێ بخەملینە
بلا پرسیاركەت ئەڤە ژبەر چینە
ئەڤە خەلاتێ تاوسی مەلەك و سڵتان ئێزینە
(ژ قەولێ چارشەمبوویێ)
ئەڤ هەر دوو سەبەقەنە شەهدەیێ پێ دەن رەنگ ژ رەنگێن نیسانێ هاتینە و ئەڤ هەیڤ ل جەم ئێزدیا پیرۆزە ژبەركو ژیان ل ڤێ هەیڤێ دا پەیدابوویە
چارشەمبوویێ خۆش بوو ژیان
كەسك كر دەشت و زەڤی و زۆزان
هەموو ب كەرەما پەدشێ منێ یەزدان
هەر مللەتەكی ل سەر روویێ ئەردی كۆمەكا جەژن و هەلكەفتا هەینە، چ ئەڤ جەژنە یێت جیهانی بن وەكی جەژنا دەیكا و جەژنا ئەڤینیێ…هتد،یان جەژنێن نەتەوایەتی یان ئاینی بن، كوردێن ئێزدی ژی هژمارەكا جەژنا یێت هەین، نەتەوایەتی وەك نەورۆز و یێت ئاینی جەژنا سەرێ سالێ و جەژنا جەمایێ و جەژنا رۆژیێن ئێزی …هتد،جەژنا سەرسالێ كەڤنترین جەژنا مە ئێزدیایە دكەفتە چارشەمبوویا ئێكێ ژ مەها نیسانێ ب هژمارا رۆژهەلاتی، كەڤناتیا وێ دزڤرتە دەستپێكا ئافراندنا كنیاتێ، دەمێ پەدشایی دۆر ژ نوورا خۆ نژاندی و ئاخ و ئاڤ و بای و ئاگر ژێ پەیداكرین و كنیات پێ ئافراندی.
هەروەسان دبێژنە ڤێ جەژنێ جەژنا تاوسی مەلەك (مەلەك زان) و دبێژنە چارشەمبوویا رۆژا جەژنێ (چارشەمبا سۆر):
هات چارشەمبوا سۆرە
نیسان خەملاندبوو ب خۆرە
ژ باتن دە یا ب مۆرە
ئەڤ جەژنە دەستپێكا سالا نوویە،هەر ژ كەڤندا مللەتێن ئاری ل رۆژهەلاتا ناڤین ب شێوەیەكی گشتی و ل وەلاتێ میزۆپۆتامیا ب شێوەیەكی تایبەتی پێشوازی ل سالا نوو دكرن و دكرنە جەژن و ئاهەنگێن جۆراوجۆر بڤێ هەلكەفتێ دگێران و هەر ئێكی ژ وان بۆ جەژن و ئاهەنگێن سالا نوو رۆژەك یان چەند رۆژ دەست نیشانكربوون و هەر ئێكی ناڤەك د گۆتێ، سۆمەریا دگۆتێ:جەژنا زاكمۆك، بابلیا دگۆتێ: جەژنا ئەكیتۆ و میدیا دگۆتێ:نەورۆز تا نۆكە ژی گەلێ كورد ب شێوەیەكی گشتی رێورەسمێن تایبەت ب ئاهەنگێن جۆرا وجۆر ب ڤێ هەلكەفتێ دگێرن،ڤەكۆلینا دایە خویاكرن كو پەیڤا نیسان ژ پەیڤێن:نووزان یان نوو سال هاتی یە.
ئێزدی رێز و بەها وپیرۆزیێ د دەنە ڤێ مەهێ ژبەر هندێ د ڤێ مەهێ دا ژنا ناڤەگوهێزن و دبێژن گوننەهە، چنكو نیسان ب خۆ بووكا سالێ یە و ب جوانترین رەنگ و خەمل یە خەملاندی یە و چ بووكا د سەر خۆرا نابینت، هەروەسا ژبەر پووتەپێدانا ئێزدیان ب سروشتی و ژبۆ پاراستنا گژ و گیا و تەڤ رووەكا و ژبەركو ئەڤ مەهە دەمێ ڤەژین و بووژاندنا هەموو گیاندارا یە، ئێزدی د ڤێ مەهێ دا جۆتی ناكەن و عەردی ناكۆلن.
رێورەسمێن جەژنا سەڕسالێ:
هێڤارا جەژنێ:
1_ ل پەرستگەها پیرۆزا لالش فتیل و چرایا ل سووكا مەعریفەتێ و ل بەر نیشانگەهێن خاس و چاكا ڤێدخێن،هەر كەسەكێ ئامادە دڤێت پشكداریێ دڤێ رێورەسمێ دا بكت.
2_ هەروەسا دیندار و قەولزان قەول و بەیتا ب رێز دكن و سەما ژی تێتە كێشان و زارۆك و گەنج قەستا هەڤال و گوند و باژێران دكن كولیلكێن نیسانێ و بێناڤێ (كاریێ)دئینن.
3_كابانیێن مالێ هیكا دكەلینن و رەنگا و رەنگ دكن،هەروەسا سەوكا دپێژن و ب سەردەر و جیناران دا بەلاڤ دكن و قەستا گۆرستانا گوندی دكن و خێر و خێراتا ل سەر هەڤدوو و بەلنگازا بەلاڤ دكن.
4_ هەموو ئێزدی خۆ پاك و تەمییز دكن و جلوبەرگێت نوو دبەرخۆ دكن ژبۆ پێشوازیا سالا نوو.
5_ زەلام ب هەڤرا قەستا نیشانگەهێن خاسێن گوندی دكن و زیارەتی دبن.
6_ لدووڤ پێچێبوونا خۆ هەر مالەك سەربرەكێ دكەتە خێر.
7_ هەر مالەك چرایێ خودانێ مالێ ڤێدخێت.
رۆژا جەژنێ:
_ گەرەكە هەر ئێزدییەك بەری رۆژهەلاتێ دەست و چاڤێن خۆ ب خوناڤێ جوان كەت.
_ دگەل رۆژهەلاتێ كابانیا مالێ قەفتكەكا كولیلكێن نیسانێ و گیایێ بێناڤێ دگەل قالكێن هیكێن رەنگا و رەنگ ب هەڤیری و هندەك ئاخ ب سەردەریێ مالا و خانیان ڤە دكت.
_ ل دەمێ تێشتێ هەر مالەكا پەز هەی ماستی ب سەردەر و جیناران دا بەلاڤ دكن و مالا ماست ژێرا دچت هندەك هیكا ددەتە وی كەسێ ماست ژێرا ئینایی وەك خەلاتێ وی.
_ پشتی خەلكێ گوندی ل نیشانگەهێن خاسا زیارەتی دبن مال ب مال دگەرێن و جەژنا هەڤدوو پیرۆز دكن،زارۆك و گەنج و زەلام ل كۆلانێن گوندی كۆم_كۆم دجڤیێن و گەلەك جۆرێن یاریا ب هیكا دكن.
_ مالخۆیێن مالان دوو_سێ هیكا دگەل خۆ دبەنە ئاقاری و دخۆن و پاشی قالكێن وان دهاڤێژنە ناڤ دەخلودانێ خۆ ژبۆ بەرەكەتێ.
_ دڤێ رۆژێ دا پەزی نادۆشن وبێچیكا بەرخا بەرددەنە بەرماكا و دبێژنە ڤێ كریارێ (ستیكۆش).
رۆژا پشتی جەژنێ:
شڤان بەری نیڤرۆ پەزی دئینتە دەهنی و بێریڤان ب پارزوونكێن خۆ و خەلاتێ شڤانی ڤە دچنە بێریێ دەمێ دگەهنێ پێكڤە خریچ دكەنە شڤانی و گۆپالێ وی پرت_پرت دكن و وان پرتا ب سەر هەڤدوودا بەلاڤ دكن،پاشی پێكڤە روودنێن و خەلاتێ شڤانی ددەنێ، دەمێ بێریڤان دزڤرتە مال هەر ئێك ژ وان وێ پرتا گۆپالی ب مەشكا خۆ ڤە دكت.
هێما د جەژنا سەر سالێ دا:
چارشەمبا سەرێ نیسانێ: د ڤێ رۆژێ دا (مەلەك زان،تاووسی مەلەك) ژین و ژیارا سەر عەردی، ب فروارا خودێ نووژەن دكت وەكی ل ئەڤێ سەبەقا خوارێ ژ قەولێ چارشەمبوویێ خویا دبت:
چارشەمبووا سەرێ نیسانێ
مەلەك زان دئێتە خوارێ
دەنگ دكەت ل بەهارێ
ئەڤە ژی شلۆڤەكا كورت بۆ چەند خالێن مە ل سەری دیاركری
1_ نەكۆلانا عەردی د مەها نیسانێ دا:
هەموو كەسكاتی دەست ب گەشبوونێ دكن ڤێجا كۆلانا عەردی د ڤێ مەهێ دا ب گونەه دئێتە دانان، تاكو جوانتر روویێ عەردی ب خەملت و ژینگەهـ بێتە پاراستن.
2_جوانكرنا دەست و چاڤا ب خوناڤێ: وەكو مۆركرنەكێ یە ب ئاڤا سالا نوو.
3_ د مەها نیسانێ دا ڤەگوهاستنا بووكا گوننەهە:
چنكو نیسان ب خۆ بووكا سالێ یە و چ بووكا د سەر خۆرا قەبوول ناكەت.
4_ هیك:هێمایە بۆ:
دۆرا پەدشایی ئەڤ كنیاتە ژێ ئافراندی
_ شكاندنا هیكێ نیشانا پژقینا دۆرێ یە
_ كەلاندنا هیكێ، نیشانا مەیین و جەبرینا عەردی یە
_رەنگكرنا هیكێ رامانا خەملینا عەردی ددەت
– بژاندنا قالكێن رەنگا و رەنگێن هیكێ دناڤ دەخلودانی دا ژبۆ خێر و بەرەكەتێ یە.
5_ بەلاڤكرنا سەوك و هیكا ب سەر هەڤدوودا مەرەم ژێ:
_ تێكەلبوونا نانی
_ مكومكرنا باوەریێ و برایینیێ یە
6_ درۆژا جەژنێ دا دبێژنە كاریێ(بێناڤ) ژبەر تیژی و دژواریا وێ
7_ هەلاویستنا كولیلكێن سۆر و بێناڤێ و قالكێن رەنگا و رەنگێن هیكا:
_ نیشانا هاتنا بەهارێ و سالا نوویە
8_ شكاندنا گۆپالێ شڤانی:
– نیشانا نووژەنكرنا شڤانەتیێ یە
_و پرتا گۆپالێ ب مەشكێ ڤە دكن بۆ خێر و بەرەكەتێ یە
ژێدەر:
ئەڤ پێزانین ل سەر رێورەسمێن جەژنا سەڕسالێ ژ پەرتۆكا ئێزدیاتیێ یا پۆلا دوازدێ هاتینە وەرگرتن.
تُتاح هذه الصورة أيضا في: کوردی
