راپرسی په‌یره‌وكرنا دیمۆكراسیه‌تێ یه
محه‌مه‌د سه‌عيد شه‌هى
راپرسی ئێكه ژ پره‌نسیپێن دیمۆكراسیه‌تێ بۆ بریاردانێ ل سه‌ر كێشێن چاره‌نڤیساز. د هه‌مان ده‌م دا رێزگرتنه ل بۆچوونا وه‌لاتیان بۆ پشكداریكرن د بریارێ دا، ئه‌ڤه ژی دبیته په‌یره‌وكرنا دیمۆكراسیه‌تێ ل ناڤ بنگه‌هێن جه‌ماوه‌ری. ل دووماهیا چه‌رخێ بیستێ و ل ده‌ستپێكا چه‌رخێ ئه‌م تێدا چه‌ند نموونێن راپرسیێ هه‌نه ل چه‌ند هه‌رێمان هاتینه ئه‌نجامدان بۆ جودابوون و سه‌ربخۆیێ، ده‌لیڤه دایه وه‌لاتیان ره‌ئیا خوه ل سه‌ر بده‌ن و د ئه‌نجام دا ره‌ئیا وان ببیته بریار. ته‌یمۆرا رۆژهه‌لات هاتبوو داگیركرن ژ لایێ وه‌لاتێ پورتوگالێ ڤه حه‌تا سالا 1975ێ پشتی پورتوگالێ ده‌ست ژێ به‌ردای ئێكسه‌ر ژ لایێ ئه‌ندونیسیا ڤه هاته داگیركرن وه‌ك پارێزگه‌هه‌كا وه‌لاتێ خوه ده‌ستهه‌لات لێ گێرا، خه‌لكێ وێ ژئۆتۆنۆمیێ دبێ به‌هربوون، زێده‌باری كێشه و ئالۆزی و ته‌په‌سه‌ریێ.
پشتی گورانكاری د حوكمه‌تا ئه‌ندونیسیا دا په‌یدا بووین ده‌لیڤه هاته دان راپرسی ل ڤێ هه‌رێمێ بهێنه كرن و وه‌لاتیێن ڤێ هه‌رێمێ ده‌ربرینێ ژئیرادا خوه بكه‌ن بۆ دیاركرنا چاره‌نڤیسێ خوه. د ئه‌نجام دا ل سالا 1999ێ سه‌ربخۆیا خوه راگه‌هاند، هه‌رێما كوسوڤو د نالی ژ زۆلم و زۆرداری و كوشتارێن سربیا و تاوانێن دژی مروڤاتیێ، چه‌ند بریار ژ لایێ نه‌ته‌وێن ئێكگرتی ڤه ده‌رچوون بۆ پاراستنا وان به‌لێ ژبه‌ر هه‌لویستێ رۆسیا یێ ناكۆك ل سه‌ر بریارێن نه‌ته‌وێن ئێكگرتی، هه‌ڤپه‌یمانا ناتۆ هێز ره‌وانه‌ی ڤێ هه‌رێمێ كر بۆ راگرتنا بارێ ئه‌منی و به‌رقراركرنا ئاشتیێ و ته‌ناهیێ و برێڤه‌برنا ئیدارا ڤێ هه‌رێمێ ژلایێ نه‌ته‌وێن ئێكگرتی ڤه، ل سالا 2008ێ ژئه‌نجامێ راپرسیه‌كا گشتی وه‌لاتیێن ڤێ هه‌رێمێ بریارا خوه دا كو ژ سربیا جودا ببن و سه‌ربخۆیا خوه رابگه‌هینن.
ل سالا2011ێ ب رازیبوونا حكوومه‌تا سودانێ راپرسی ل باشوورێ ڤی وه‌لاتی هاته‌كرن و د ئه‌نجامێ ڤی راپرسیێ دا وه‌لاتیێن ڤێ ده‌ڤه‌رێ جودابوونا خوه ژ كۆمارا سودانێ راگه‌هاند. ل ڤان سالێن دووماهیێ چه‌ند جۆرێن دی یێن راپرسیێ هاتینه ئه‌نجامدان وه‌ك دورگه‌ها قه‌رم كو ل سالا 2014ێ جودابوونا خوه ژ ئوكرانیا راگه‌هاندی وچوویه سه‌ر ب رۆسیا ئێكگرتی ڤه، ل سالا 2014ێ ل بریتانیا راپرسی ل سه‌ر وه‌لاتیێن ئوسكتلاندی هاته كرن بۆ ده‌ربرینا ره‌ئیا خوه كا ژ بریتانیا جودا ببن یان ژی دگه‌ل دا بمینن، به‌لێ دئه‌نجام دا ره‌ئیا زۆرینێ ئه‌و بوو كو دگه‌ل بریتانیا بمینن. هه‌ر ل بریتانیا ل روژا 23\ 6 \ 2016 جۆره‌كێ دی یێ راپرسیێ هاته‌كرن بۆ وه‌رگرتنا ره‌ئیا وه‌لاتیێن بریتانی كا دڤیت ژ ئێكه‌تیا ئورۆپی ده‌ركه‌ڤن یان تێدا بمینن هه‌رچه‌نده سه‌رۆك وه‌زیرێ ڤی وه‌لاتی دگه‌ل هندێ بوو كو بمینن، به‌لێ ره‌ئیا زۆرینێ ئه‌و بوو ژێ ده‌ركه‌ڤن. ئه‌گه‌ر ئه‌م به‌راوردیا هه‌رێما كوردستانێ بكه‌ین دگه‌ل وان هه‌رێمێن راپرسی لێ هاتینه‌كرن دێ بینین ل هه‌رێما كوردستانێ چه‌ند بنه‌ما هه‌نه ل سه‌ر عه‌ردی كو ئه‌زموونا راپرسیێ ببیته واقع. چونكی هه‌ر ژ دامه‌زراندنا ده‌وله‌تا عیراقێ كورد بێ به‌هربوون ژ ئازادیێ و تووشی مه‌ینه‌ت و كاره‌ساتا بووینه ل سه‌ر ده‌ستێن رژێمێن حوكمدار حه‌تا سه‌رهلدانا سالا 1991ێ و كۆچا ملیۆنی بۆ سه‌ر سنوورێن توركیا و ئیرانێ، ل ڤێ كاره‌ساتێ و بۆ جارا ئێكێ بریارا 688 ژ لایێ نه‌ته‌ویێن ئێكگرتی ڤه ده‌رچووی بۆ دابینكرنا ده‌ڤه‌را ئێمناهیێ. به‌ره‌یێ كوردستانی وه‌ك دیفاكتو بریار دا هه‌لبژاردن بهێنه كرن، د ئه‌نجام دا په‌رله‌مان هاته هه‌لبژاردن و حكوومه‌ت هاته دامه‌زراندن و پشتی هینگی فیدرالی هاته راگه‌هاندن، ده‌ستوورێ عیراقێ یێ 2005ێ دان ب فیدرالیه‌تا هه‌رێما كوردستانێ دایه و ل دووڤ مادێ 140 چاره‌سه‌ریا ده‌ڤه‌رێن ده‌رڤه‌ی ئیدارا هه‌رێمێ بهێنه‌كرن ب راپرسیێ، به‌لێ ئه‌ڤ ماده نه‌هاته بجهئینان ل دووڤ ده‌ستووری، به‌لێ وه‌ك دیفاكتو زۆربه‌ی ڤان ده‌ڤه‌ران كه‌فتینه ژێر ده‌ستهه‌لاتا پێشمه‌رگه‌ی. هه‌رێما كوردستانێ بنه‌مایێن ده‌ستووری و یاسایی د ده‌ست دا هه‌نه بكه‌ڤیته دانوستاندنان دگه‌ل به‌غدا بۆ كێشا ده‌ڤه‌رێن مادێ 140 و راپرسیا گشتی بۆ ته‌ڤایا وه‌لاتیێن هه‌رێمێ بهێنه‌كرن ل سه‌ر پاشه‌رۆژا وان كا دگه‌ل عیراقێ بمینین یان جودا ببن؟ ئه‌گه‌ر حكوومه‌تا به‌غدا دیمۆكراسیه‌تی په‌یره‌و بكه‌ت دێ شێن عیراقێ ژچه‌رخێ كوده‌تا و شه‌ر و كوشتار و دكتاتۆریه‌تێ ڤه‌گوهێزیت بۆ چه‌رخێ ئازادیێ و ئاشتیێ. چونكه وه‌لاتێن ئورۆپی ژی ل چه‌رخێن بۆری سه‌ربۆرێن شه‌رێن ناڤخۆیی(دینی– تایفه‌گه‌ری) هه‌بوون. شه‌رێ جیهانی یێ ئێكێ و دویێ هه‌ر ژ ناڤ وان ده‌ست پێ كربوو، به‌لێ وان خه‌له‌تیێن خوه ئێخستنه به‌ر چاڤ و ل رێكێن چاره‌سه‌ریێ گه‌ریان حه‌تا ب سه‌ر هلبووین و كار پێكری، له‌وما ئه‌ڤرۆكه بووینه نموونا پێشكه‌فتنێ و پێكڤه‌ژیانێ و خۆش گوزه‌رانیێ، بووینه شاره‌زا بۆ چاره‌سه‌ریا كێشا ب رێكێن ئاشتیێ، بووینه په‌ناگه‌هه‌ك بۆ ئاوارا و په‌نابه‌ران و خه‌لكێ لێ قه‌ومای. پێدڤیه حكوومه‌تا به‌غدا هزرا خوه د دیرۆكا خویناوی یا كوده‌تا و شه‌رێن ناڤخۆیی و هه‌رێمی دا بكه‌ت ئه‌وێن ب سه‌ر عیراقێ دا هاتین و ئه‌گه‌رێن وان شرۆڤه بكه‌ت. پێدڤیه بزانیت هه‌ر ژ دامه‌زراندنا ده‌وله‌تا عیراقێ و حه‌تا ئه‌ڤرۆكه سه‌قامگیری ب خوه‌ڤه نه‌دیتیه ژ ئه‌گه‌رێ وان بنه‌مایێن خه‌له‌ت یێن ده‌وله‌تا عیراقێ ل سه‌ر هاتیه دامه‌زراندن ئه‌گه‌ر نوكه ژی ل دووڤ هزرا به‌رێ بمینن و كار نه‌كه‌ن بۆ چاره‌سه‌ریێن ئاشتیانه دێ بگرانی ل سه‌ر هه‌میا راوه‌ستیت و هه‌می دێ باجا وێ ده‌ن.
ئه‌ڤ گۆتاره ل مالپه‌رێ ئه‌ڤرۆ نيوز،ل 29/6/2016به‌لاڤ بوويه.
تُتاح هذه الصورة أيضا في: کوردی
