وەكهەڤیا هێمایێن ئێزدیان دگەل یێن باژارێ ئیلە یێ ئوردنی
كۆڤان خانكی
پێشەكی:
نە یا سەرنجراكێشە هێما و سەمبولێن ئێزدیاتیێ ل وەلاتێن دەردۆرێن كوردستان و عێراقێ بهێنە دیتن، چونكی ئێزدیاتی كەڤنترین دینێ دنیایێ یە و د سەردەمێن كەڤن دا ل رۆژهەلاتا ناڤین هەموویێ یێ بەلاڤەبوو، لێ قڕ و فەرمانان كێمكر و داب و نەریتێن وی ل گەلەك وەلاتان ب زۆر براندن.
باژارێ ئیلە (عقبە):
ئیلە، ناڤێ كەڤن یێ باژارەكی وەلاتێ ئوردنە، نها ئەڤ ناڤ ناهێتە بكارئینان و هەر ژ چەرخێ مەمالیكان دا (1250 – 1517) ل جهێ وی بوویە (عقبە).
ئیلە وەكو پەیڤ، چەند بۆچۆن ل سەر هەنە:
ئێك:د داستانا گلگامێش دا پەیڤا (ئیل) هاتیە و ئەڤ ناڤ ژی هەر ژ گلگامێش هاتیە وەرگرتن كو خوداوەندەكی ئەكەدی و كەنعانیانە.
دوو: د عبرانی و سریانیێ دا ناڤەكە ژ ناڤێن خوەدا.
سێ: یۆنانیان دگۆتێ: (بیرنایس/ پیرنایس).
بۆ زانین گەلەك تشتێن ئێزدیان د گلگامێش دا هەنە، بۆ پتر پێزانینان ژی ڤەگەرە (كۆڤان خانكی: داستانا گلگامش و میر مح، ڤەكۆلینەكا بەراوردكاری یە، 2011).
و گەلەك هزر و داب و نەریت ژ میسۆپۆتامیا بەلاڤەیی دنیایێ بووینە ب تایبەتی مسر و یۆنان، ئێزدی خوە ب خودانێ وێ شارستانیێ دزانن.
پارێزگەها ئیلە دكەفتە سەر لێڤێن دەریایا سۆر ل باشوورێ ئوردن، نێزیكی (330)كم، دووری پایتەختێ ئوردن عمانە، ئاكنجیێن وی نێزیكی (150,000) كەسانە.
ئیلە دەڤەرەكا ستراتیژی و بازرگانی یە، دەرگەهێ ئێكانە یێ ئاڤی یێ ئوردنە، باژارێ ناڤبری دگەل باژارێ حەقل یێ سعودی و وەلاتێ مسرێ یێ هەڤسنوورە.
ئەڤ باژار (4000) سالان بەری زایینی، باژارێ گەلەك مللەتان بوو، ژ بەر كو یێ ستراتیژی و هەڤسنووری بوو دگەل چەند وەلاتان و هەروەسا ژی ل سەر لێڤا ئاڤێ بوو و وەكو خالەكا هەڤگەهشتنێ بوو دناڤبەرا ئاسیا، ئەفریقیا و ئەوروپا دا و بازرگانیەكا مەزن لێ دهاتە كرن.
وەكهەڤیا هندەك وێنەیان:
پشتی هندەك هەڤالێن مە ب سەرەدان قەستا وەلاتێ ئۆردن كری كو ئێك ژ وان (ئیلهام خێراڤایی) سێ وێنە بۆ من ژ وێرێ هنارتن من چ جوداهی دناڤبەرا وان وێنە و یێن ئێزدیان دا نەدیتن. ئەو ژی؛ وێنەیێ تاووسێ، تۆپان و زمزمێ.
1. وێنەیێ تاووسێ: بێ گومانە ئێزدی رێزەكە تایبەت ل تەیر تاووس دگرن ل سەر خاترا سەرۆكێ ملیاكەتان تاووسی مەلەك، ئێزدی بالندێ تاووس وەك هێمایەكێ فریشتەیێ نوورێ و سەرۆكێ ملیاكەتان كو تاووسی مەلەكە دزانن. لەورا ژی وێنەیێ تاووسێ ل سەر چەندین مەزارگەه و پەرستگەهێن ئێزدیان یێ نكراندی یە. وێنەیێ تاووسێ ل باژارێ ئیلە ل ئوردن د وەك محراب و جهێ دوعایێ دایە هەر وەكو كۆپیا وێنەیێ تاووسێ یە ل سەر مەزارگەهێ (شاه سوار) ل گوندێ بێبانێ ل دەڤەرا ئەلقوش. ئەڤە مە بەر ب دوو بۆچۆنان دبت:
یەك: یان ئەڤ هزر ب رێكا بازرگانیێ ژ وەلاتێ میسۆپۆتامیا چۆیە ئوردن و ب تایبەت ڤی باژاری.
دوو: دكەڤن دا شەمسانی یێن كو گرنگی ب پەرستنا نوور، رۆژ و ئاگری دایین ل ڤی باژاری ژیاینە.
2. وێنەیێ تۆپان: هندەك كەڤرێن خر و گرۆڤەرن، هندەك خاس و بابچاكێن ئێزدیان د حەربی بووینە، خودان تۆپن، لەورا هەتا نها ژی ل سەر دیوار و لێڤێن دیوارێن مەزارگەهێن هندەك خاس و بابچاكێن ئێزدیان تۆپ هەنە، ئێزدی رێزێ لێ دگرن. هەتا ئێزدی د گۆتنێ خوە دا ژی بكاردئینن، نەخاسمە نفرینان، بۆ نموونە؛ دبێژن: هەیی تۆپا شێخ مەند ل كۆك و ئاساسێن تە كەتیۆ. یان: تۆپا حەلەبێ بكەفتە مالا وان و …هتد. وێنەیێ تۆپێن ل ئوردن ژی وەكی تۆپێن خاسێن ئێزدیایە، بێ گومانە ئەڤە ژی یێن شەر و مەنجەنیقان بووینە، یا گرنگ وەك ئێكن.
3. وێنەیێ زمزمێ: كانیەكا ئاڤێ یا زۆر پیرۆزە ل پەرستگەها لالش هەروەسا ل مەكەهێ ژی هەیە، ئێزدیان هەر ژ كەڤن دا گرنگی ب دیارۆكێن سروشتی دایە، چونكی خالا هەرە گرنك پێ ژیاینە، ل باژارێ ئیلە یێ دیرۆكی كانیا زمزمێ هەیە و خەلك گرنگیێ پێ د دەت.
ل داویێ.. ئەز پشت راستم ئەگەر ب هووری لێگەریان ل ڤی باژاری و باژارێن وەلاتێن دەردۆر ئیراقێ بهێتە كرن؛ دێ گەلەك تشتێن وەكهەڤ و كەڤنار دناڤبەرا ئێزدیان و وان مللەتان دا هێنە دیتن.
مفا ژ ڤان ژێدەران هاتیە وەرگرتن:
1. ئەنتەرنێت: ویكیپیدیا.
2. وێنەیێن ئوردن ژلایێ عیدان بۆزانی و ئیلهام خێراڤایی ب سوپاسی ڤە گەهشتینە مە.
تُتاح هذه الصورة أيضا في: کوردی
