بۆتانی: ئێزدی د دیرۆكا خۆدا تووشی ستەمەكا یەكجار مەزن بووینە

بۆتانی: ئێزدی د دیرۆكا خۆدا تووشی ستەمەكا یەكجار مەزن بووینە
هەڤپەیڤین: کاروان بــاعەدری
دهەڤپەیڤینەكـــــــا تایبەتـا ڕۆژنامەنڤیـس كاروان باعـەدری دا (د. عەبدالفەتاح بۆتانی) مێڤانێ گۆڤارا لالش ل بەشێ (مێڤانێ گۆڤـارێ) بـوو بەحسـێ چەندیـن مژارێـن گرنگێـن دیرۆكـی و پەیوەندیێـن خـوە ل گـەل جڤـاكا ئێـزدی كـر.
گۆڤارا لالش: زۆر سوپاس دكتۆر بۆ دەرفەتێ و ڤێ مێڤانداریێ.
د. عەبدالفەتـاح بۆتانـی: زۆر سـوپاس بـۆ جەنابـێ وە، كـو وە ئـەم كرینـە مێڤانێـن گۆڤـارا خۆ.
گۆڤـارا لالـش: ل دەسـتپێكێ د. عەبدالفەتـاح بۆتانـی كیە؟..ئەگـەر بەحسـی هنـدەك وێسـتگەهێن ژیانـا خـۆ بۆمـە بكـەی؟
د. عەبدالفەتـاح بۆتانـی: ل دەسـتپێكێ بـەری بەرسـڤا پرسـیارێن وە بـدەم ، دبێــژم هەڤســۆزم دگــەل كوردێــن ئێــزدی ،چونكــی ئــەو بەشــەكی نەڤەقەتیایــی و ڕەسـەنن ژ نەتـەوا مـە یـا كـورد، دیـرۆك ژی نەیـا دادپـەروەرە دگـەل وان قۆناغێـن دیرۆكـی ییـن جیـاواز دا تووشـی توندتریـن جۆرێـن گۆشـەگیریێ و كوشـتنێ و سـتەماكاری وڕەگەزپەرسـتی یـا ئۆلـی بوونـە !. ئـەز عەبدالفتـاح عەلـی یەحیـا عەلـی محەممـەدم ، نەڤییـێ بنەمالـەكا ئۆلـی یـا گونـدێ شـاخ بۆتانـێ مـە ، كـو دكەفتـە بنـارێ چیایـێ جـودی، ل وێـدەرێ ئاوارەبـووم بـۆ باژێـرێ جزیـرێ (جزیـرە) ، پایتەختـێ میرنشـینا جزیـرا بۆتـان بـوو، ل سـاڵا 1878، باپیــرێ مــە یــێ مــەزن ، ژبــەر زوڵــم زۆرداریــا تــوركان دەربــازی گونــدێ هۆســتان ل دەڤـەرا بـارزان دبیـت، كـو دەولەتـا عوسـمانی ل ڤـێ دەڤـەرێ هیـچ دەسـتهەڵات نەبـوو، و ل وێـدەرێ ژی ژیانـا هەڤژینیـێ پیكئینایـە، ب ڤـی رەنگـی خێزانـا مـە ل كوردسـتانا باشـوور دروسـت بوویـە، خێزانـا مـە ل پارێزگەهێـن كەركـوك و هەولێـر و موسـل ژیاینە، ل سالا 1952 ـێ بابێ من ل مووسل نیشتەجێ بوویە ژبۆ وێ چەندێ كارێ بازرگانیـا (قوماشفرۆشـیێ) بكـەت. ل سـاڵا 1949 ژدایـك بوومـە، هەمـوو قۆناغێـن خواندنــێ ل باژێــرێ موســلێ مــن تەمــام كرینــە، هەتــا ســاڵا خواندنــێ 1988-1989 وەك مامۆســتا ل رێڤەبەریــا پــەروەردا پارێزگەهــا نەینــەوا مــن كار كریــە ، دەمــێ مــن باوەرنامــا ماســتەر و دكتــۆرا ب پــا نایــاب دەســتڤە ئانــی، ل ســاڵا 1995 مــن پەیوەنـدی ب زانكۆیـا دهـۆك كـر، و پشـتی سـالەكێ وەك راگـرێ كولیـژا ئـاداب (2002-1996) و پاشـی وەك رێڤەبـەر ب پلەیـا (راگـر) ل سـەنتەرێ خواندنـا كـوردی و پاراســتنا بەلگەنامــان ژ ســاڵا (2006) هەتــا (2014) هاتــم دەستنیشــانكرن و ل ئەیلـولا 2015 ــێ هاتـم هەلبژارتـن وەك سـەرۆكێ ئەكادیمیـا كـوردی ل هەولێـرێ،
و هەلبژارتنـا مـن هەتـا چریـا ئێكـێ 2023 ــێ هاتـە نـوو كـرن .

ئەڤە ژی پۆختەیا بەرهەمێن منن: نێزیكی (450) بابەت و توێژینەوە ل رۆژنامە و گۆڤارێن عەرەبی و كوردی دا هاتینە بەڵاڤكرن. هەتــا ســالا2023 نێزیكــی (36) پەرتــۆك ل ســەر مێــژووا كــوردا و عیراقــا هەڤچــەرخ هاتنــە چاپكــرن وبەڵاڤكــرن. سەرپەرشتیا و گەنگەشەیا گەلەك نامە و تیزێن دكتۆرایێ مە كرینە. مــە چەندیــن توێژینــەوەو و بــۆ پەرتۆكێــن بەرهەمێــن عــەرەب و كــوردان پێشكێشــی خواندەڤانــان كرینــە.
د مــاوێ خزمەتــا مــن یــا فەرمانبــەری دا كــو دكەتــە (49) ســاڵ كــو گەلــەك
نامێــن سوپاســی و رێزگرتنــێ ب مــن هاتینــە بەخشــین ژلایەنێــن رەوشــەنبیری و ساســی، و ئاراســتەیا مــن یــا سیاســی نەتەوەیــی یــا چەپــە، دبینــم كــو ئاڤانەكرنــا دەولەتا سـەربەخۆیا كوردان ژ ئەگەرێ سـەرۆك عەشـیرەت و كەسـانێن ئۆلی بوویە، نـەك (زانایێـن ئۆلـی) كـو ڤـێ چەنـدێ زیانـەكا مـەزن پـێ گەهاندیـە و كـورد بـێ بەهـر كرنـە ئەڤـە ژ ئەگەرێـن سـەرەكی نـە كـو دەولـەت نەهاتیـە ئاڤاكرن، و دڤێت كـورد نـە ڕاوەسـتن هەتـا ئارمانجـا دەولەتـا خـوە یـا سـەربەخۆ ئاڤـا بكـەن و ناسـناما
خـوە یـا نەتەوەیـی بـەری هـەر ناسـنامەكا دی بێتـە ئاڤاكـرن.
گۆڤـارا لالـش: هـوون چـاوا ژیوار(واقـع)ێ ئێزدیـان ل مووسـل ب تایبـەت و ل عیراقـێ دبینن؟
د. عەبدالفەتاح بۆتانی: ب ڕاسـتی و ئاشـكەرایی دبێژم، ئەز پشـت ڕاسـت نینــم ژ پاشــەرۆژا كوردێــن ئێــزدی ل پارێزگەهــا نەینــەوا، كــو یەگرێــدای بەغــدا یــا پایتەخــت ڤەیــە، و ب دیتنــا مــن دروســت بوونــا ئیســاما سیاســی و ب تایبەتــی چالاكبوونــا بزاڤێــن وێ و بەرفــرە بوونــا دەســتهەلاتا وان پشــتی رووخانــا رژێمــا بەعــس ل 2003/4/9 ئــەڤ چەنــدە دبیتــە مەترســی ل ســەر هەبوونــا ئێزدیــان كــو دكەڤنــە بەرامبــەر مانــێ و نەمانــێ ل عیراقــێ، و ئــەڤ چەنــدە ژی هاتیــە جێگیــر
كــرن پشــتی كەتنــا رژێمــێ. دەسـت بسـەرداگرتنا دەولەتـا ئیسـامی ل عیـراق و شـامێ یـا ناسـیار ب(داعـش)
ل هاڤینـا 2014 ــێ ل سـەر هنـدەك باژێـر و باژارۆكێـن ئێزدیـان، ژوانـا ژی شـنگال و باشـیكێ ، وەك زوڵـم وزۆرداریـێ و سـڤكاتی پێكـرن كـو گەهشـتە وی ئاسـتی”
كــو یێــن نــە موســلمان ناچــار بكــەن دینــێ وان بگهـــۆرن، ئیســاما سیاســی دنهــا دا خــوە وەســا نیشــاددەت كــو داخــوازا دیموكراســیێ و ئێكســانیێ و مۆدرێنیــێ دكـەت، بەلـێ ئـەڤ چەنـدە هــەتاكو دەستهــەلاتێ وەردگـرن، و ئەزموونـا مسـرێ ژی ل بــەر مەیــە كــو ئەگــەر هێزێــن مســرێ ئــەو چەنــدە راســت نەكربــا و بێایەنــی نەكربــا ، ئەڤجــا ئــەز بەحســێ وێ چەنــدێ ناكــەم كــو كا وێ نهــا چ هاتبــا روودان ل ســوریا و تونــس… ئەڤــا دبێژنــێ( بەهــارا عەرەبــی)، و بەڵاڤبوونــا دیاردەیێــن ئیمانداریـێ ، ئاراسـتەیا وان ژ بانگخوازیـا دیموكراسـیێ و ئازادیـێ هــاتە گهــۆرین
بــۆ ئاراســتەیەكا ئاینیــا توندڕەویــێ.
گۆڤـارا لالـش: ئـەو چـی هــەلویستێن گرنكـن دبیردانـكا تـەدا ماینـە ل گـەل ئیزدیـان ل مووسـل؟
د. عەبدالفەتــاح بۆتانــی: هــەر ژ زاڕۆكاتیــا خــوە هـــەتا نهـــا ل مووســل و دهــوك مـن پەیوەندیێـن بـاش دگـەل كوردێـن ئێـزدی هــەیە و دناڤـا وان دا هــەڤالێن نێزیك ژی هـەنە و من پێزانینێن بەرفرەهــ ل سەروان هـەنە دەمێ ئەز مامۆستا بووم ل سالێن 1977-1978 قوتابخانا ئامادەیا (الطلیعە) ل باژێرێ تلسقۆف گەلەك ژوان خوینـدكاران ئێـزدی بـوون و بـەری ڤـێ بـەروارێ و ب تایبەتـی كۆدەتایـا خوینـاوی یـا حزبـا بەعـس یـا ل 8 شـوباتێ ل سـالا 1963.مـن ئـەو ژ نێزیـك ڤـە ناسـین ژئەگـەرێ سـەرەدانا وان یـا بـەردەوام بـۆ مـالا مـە ل مووسـل و ڤەحەواندنـا وان ل مـال بـۆ مـاوێ چەنـد رۆژان وەك مێڤانێـن مـە ژ بـۆ بابەتێـن پەیوەندیـدار ب شۆرەشـا كـوردی ڤـە ، ب تایبەتـی چەكدارێـن شـیوعییان و ئەندامێـن وان ل دەڤـەرا ئەلقـوش و چیایێـن دهـــۆكێ، كــو برایــێ مــن یــی مــەزن پەیوەنــدی ب شۆرەشــێ ڤــە كربــوو، ئێزدیــان ب درێژایــا ســەردەمێ پاشــایەتیێ (1921-1958) و تەنانــەت ژی پشــتی چەنــد ســالێن ســەردەمێ كۆماریــێ ، ژ ئەگــەرێ باوەریــا وان یــا ئاینــی كــو ئــەو ژی كــوردن ، ل بیــرا مــن دئێــت ئــازار و دەردەســەرێین وان ل دەمــێ بــۆ بازاركرنــێ و ســەرەدانا نـۆژدار دكـرن ل مووسـل چـاوا ل وان ددان و بـێ ڕیـزی ب وان دهــاتەكرن ل دەمـێ دانوسـتاندن، عەرەبـان دڤیـان هاتنـا ئێزدییـان بـۆ ناڤـا باژێـرێ مووسـلێ كێـم بكـن ژبـەر ڤـێ چەنـدێ كـو گەلـەك كێـم بـوو ئێـزدی هــزر بكـن دناڤـا باژێـری مووسـل دا خوەجهــبن ،سـەرەرای وێ چەنـدێ باژێـرێ مووسـل ژ ئێزدیـان ڤـالا نەبوویـە. ب ئەگەرێـن سیاسـی ئۆلـی هــەڵمەت هــاتن دەسـتپێكرن ل دژی ئێزدیـان كـو هـــاتنە گۆشــەگیر كــرن و هـــەڵمەتێن كوشــتنێ ل دژی وان هـــاتنە ئەنجامــدان ل ســەردەمێ ســولتانێ عوســمانی ســلێمانێ قانوونــی (1520-1566) ژ پێخەمــەت نەهــێانا میرنشـینێن كـوردی دا ئـەو گۆشـەگیریە هــەتا سـالا 1909 بـەردەوام بـوو ب شــێوەكی ب پــان و بەرنامەیــی بــۆ دهـــاتە دارێژتــن ب هـــێجەتێن جــۆرا و جــۆر ،و ل ڤێــدەر دبێــژم، جهـــێ داخــێ یــە بپانێــن دارێژتــی و ب بیانویێــن جــودا جــودا ، برایێـن كوردێـن موسـلمان ل قۆناغێـن دیرۆكـی یێـن جـودا دا پشـكداری كرینـە د دەركرنا فەتوایان دا ل دژی وان و پشكداری د هــەلمەتێن سەركۆتكرنێ ل دژی وان دا ئەنجامداینـە و ب ئەگـەرێ هــەر مـەزن یـێ ڤـێ چەنـدێ هــۆكارێ پالـدەرێ ئاینیـی بوویـە، ب ئاشـكەرایی بێـژم، هــەموو حكومەتێـن عیراقـێ كار كریـە ژ بـۆ نەهــێانا ناسـناما نەتەوەیـی یـا ئێزدیـان ل عیراقـێ، هــەر چەنـدە ئێـزدی ئاینـێ سـێ یێ عیراقێ دئێنە هــژمارتن، هــەردیسان كار كرنە كو ناسـنامەیا نەتەوا كوردێن موســلمان ژی نەهـــێلن و دهـــەمان دەم دا بــزاڤ دانــە بــۆ پابەندبوونــا وان ب ئاینــی ڤـە بـۆ مەبەسـتێن سیاسـی. گەلـەك ژ وان كوردێـن فەیلـی ئـەڤ جـۆرە سیاسـەتە یـا خـراب دگـەل وان بكارئینانـە و كرنـە دەر و كاریگەریـا سیاسـەتێ هــەتا نهــا ژیل ســەر وان دیــارە.
گوڤـارا لالـش: ئـەو چـی بەلگەبـوون كـو ڕژێمێـن بـۆری یێـن عیراقـێ ئێـزدی دكرنـە ئارمانـج؟ هــندەك ئاماژەیـان دیاربكـە؟
د. عەبدالفەتـاح بۆتانـی: یـا سـەیر ئەوبـوو حزبـا بەعـس (ب مەبەسـت و دەرەو) ئێـزدی ب عـەرەب ددانیـن ، و یـە رژد بـوو لسـەر ب عەرەبكرنـا ئێزدیـان و ئـەڤ چەندە د ئامارێن سەرژمێریا گشتی دا ل سالێن (1997،1987،1977) جێبەجێكرنە،و ددەمەكـی دا د بەلگەنامێـن نهــێنی یێـن هــەوالگیریا عیراقـێ دا هــاتیە ب كـورد دئێنـە هــژمارتن و لسـەر ڤـی بنەمایـی سـەرەدەریێ دگـەل وان دئێتەكـرن، چونكـی
ئـەو دگـەل بزاڤـا رزگاریخـوازا گەلـێ خـوە و ئارمانجێـن وێ بووینـە. زۆربەیا وان گەهشتنە ناڤ رێزێن حزبێن نەتەوەیی و یێن بەرهەنگار و زێدەباری پەیوەندیكـرن ب شۆرەشـا كـورد ڤـە و وەرگرتنـا ژمـارەكا پۆسـتێن سـەركردایەتی
یێن حزبی و سـەربازی.
گۆڤارا لالش: تو ڕۆڵی ئێزدییان د شۆرەشین ئەیلوول و گولانێ دا چاوا د هەڵسەنگینی؟
د. عەبدالفەتــاح بۆتانــی: ئێــزدی هـــەبووینە و هەتــا نهــا ماینــە و ژ بــەر ڕەســەناتیا وان یــا نەتەوەیــی و هەبوونــا وان یــا دیرۆكــی دبنــە پارچەیــەك ژ ژیانــا سیاسیی یا كوردی و بناغەیەكی واقعی هـەیە بۆ پشكداریا وان د هـەموو لایەنێن ژیانـا سیاسـی و ئیـداری و سـەربازی دا، سـەرەرای هــەموو ئـەو ئاسـتەنگێن رووبرویـێ وان دبـن ژ لایـێ كـوردان ڤـە ل سـەر بنەمایـێ نەتەوەیـی خـاڵا هــەڤبەشە سـەرەدەریێ دگەل ناكەن، دەڤەرێن ئێزدیان ل دەڤەرا تلكێفێ ، باشیكێ ،شێخان ، ئەلقوش، شــنگال و زاخــۆ هـــەردەم دخزمەتــا شۆرەشــێن كوردیــدا بــوون و ژێدەرێــن پێتڤــی و هــاریكاریێن شۆرەشـێن كـوردا بـوون ، ژبـەر ڤـێ چەنـدێ ئـەوان ژی پشـكا خـوە د وێ زولما هـەی دا دیتیە، مینا تەعریبكرن و ڤەگوهـاستنا وان ژ سەر ملك و مالێ وان ، و زارۆكێن وان هــاتنە گرتن و كوشتن و سێدارەدان .پێتڤیە دڤردا ئاماژە ب راستیەكا دیرۆكی بكەین، ژبەر هــەستیاری و مەسەلەیێن ئاینی ئەوێن ب نهــێنی و ب ئاشــكەرا دگــەل ئێزدیــان پراكتیــزە دكــەن و ســەرەدەریێ دگــەل ناكــەن ل ســەر بنەمایەكــێ نەتەوەیــی و ل بەرچاڤوەرگرتنــا راســتیێن مێژوویــا كــوردان ، بەشـەكی زۆر چۆنـە نـاڤ ڕێزێـن حزبـا شـیوعی یـا عیراقـێ و سـەر ب وێ حزبـێ ڤـە بوون و چۆنە ناڤ رێزێن پێشمەرگێ ئەنسار، و ب ئاشكەرایی خوە دبینن و هـەست ب هەبوونـا خـۆ دكـەن دنـاڤ وێ حزبـێ دا ، كـو تێـدا سـەرەدەری ل سـەر بنەمایـێ ئاینـی نائێتـە ئەنجامـدان و هــەر ژ سـەردمێ دامەزراندنـا وێ داخـوازا دادپەروەریـێ بـۆ كـوردا دكـەت و دڤـردا ژی ژبیـرا مـە ناچـت كـو حزبـا شـیوعی یـا عیراقـێ زۆرتریـن بوویـە و بەرفـراوان ل كوردسـتانێ بـەری دامەزراندنـا پارتـی دیموكراتـی كوردسـتان ل تەباخـا 1946، و زڤرینـا مـەلا مسـتەفا بارزانـی ژ دەربەدەریـێ زۆرەملـی ژ ئێكەتیـا ســۆڤیەت یــا بــەرێ بــۆ عیراقــێ ل 1958/10/6. رێزگرتــن ل تایبەتمەندیــا كوردێــن ئێـزدی، بتایبەتـی یـا ئاینـی، سـەرەدەریكرن ل سـەر بنەمایـێ نەتەوەیـی ،و ئاڤاكرنـا ســازیێن نەتەوەیــی دوور ژ هــرزا بەرتەنگیــا ئاینــی و عەشــیرەتگەری و دەڤــەری و زێدەبـاری دیاردەیێـن نەرێنـی یێـن ژیانـا سیاسـییا كـوردان ، ئـەڤ چەنـدە كۆمكرنـا عەشــیرەتیێ و ئاینــی دسیاســەتێ دا بەســە و توانایــا ئاراســتەكرنا تێــوەگان یــا كوردێــن ئێــزدی ب شــێوەكی هـــەیە پشــتەڤانیەكا بەرفرەهـــتر بــۆ لایەنێــن نەتــەوا كوردا ، راوەسـتانا كۆبەریێ بۆ رۆژئاڤا و ژ هــەمووێ گرنگتر بەرسـڤدانا هــندەك هـەلویستێن نائاسایی كو دێن پرۆپاگندا وێ بكەن ژ ناسیونالیزما كوردا جودا
بكـەن ب هــۆكارێن سیاسـی و بەرژەوەنـدی كـو نەتەوەیـەكا جیـاواز ژ كـوردان.

گۆڤـارا لالـش: هــوون ڕۆڵـێ ئێزدیـان دبیاڤـێ ڤەكۆلیـن و خۆینـدن و ئەكادیمیەتـێ دا چـاوا دنرخینـن؟
د. عەبدالفەتــاح بۆتانــی: پێتڤــی ناكــەت ناڤێــن واب پێشــەنگان بینــم ییـن باوەرنامێـن بلنـد ب سـەر دەسـتێ وان ب دەسـتڤەئیناین، بتنـێ ئـەز دێ ئاماژەیـێ ب ســەرەدانا ســەرۆكێ شۆرەشــا كــورد مــەلا مســتەفا بارزانــی كــەم بــۆ ژمــارەكا گوندێـن ئێزدیـان ل ئەرمینـا سـۆفیەتا بـەرێ ل سـالا 1957 ، و ئـەو پێشـوازیا گەرمـا لـێ هاتیـە كـرن و ئـەو سـەرەدان ژبلـی كـو ڕامانـەكا سیاسـیی و نەتەوەیـی هەیـە و گرنگییـەكا مێژوویـی هەبـوو، جهەكـی ژ هـەژی د ئەدەبیاتـا سیاسـیی و نەتەوەیـی یا كوردی دا گرتیە، ب دەهــان مامۆستایێن ئێزدی و رێژەیەكا كەسانێن ژێهــاتی یێـن زانسـتی دناڤـا زانكۆیێـن هــەرێما كوردسـتانێ هــەنە، و رۆلـێ خـوە دپەرەپێدانـا كەلتـۆری یـا نەتـەوەی و ئەدەبـی و زانسـتی یـا كـوردان دبینـن.
گۆڤــارا لالــش: هـــوون چــاوا ڕۆلــێ بنگەهـــێ لالــش یــێ ڕەوشــەنبیری و كۆمەلایەتــی دنرخینن ژبۆ ناساندنا ئێزدیان ب جیهــانێ؟ و هــوون چ پێشنیار دكەن بۆ بنگەهــێ لالش دبیاڤـێ ئەرشـیفكرنێ دا؟
د. عەبدالفەتاح بۆتانی: بنگەهـێ لالش یێ رەوشەنبیری و كۆمەلایەتی، ناڤەنــدەكا ســەرەكی یــە ل باژێــرێ دهـــۆكێ و تایێــن وێ ل باژێــر و باژێركێــن هـەرێما كوردستانێ و دەڤەرێن ئێزدیان و ل دەرڤەی وەلات ژی هـەنە، كارو خەباتێن رەوشــەنبیری یێــن كــوردان بەلاڤدكــەن و زانیاریێــن تایبــەت ب كەلتــۆرا ئێزدیــان ڤــە دپارێــزن،و ئــەڤ تایبەتمەندیــە دڤێــت هـــەر كــوردەك بپارێــزت و پشــتەڤانیێ لــێ بكەت،چونكــی كــوردن ، و تایبەتمەندیــەكا تایبــەت ب خوەڤــە هـــەنە دهـــەموو بـواران دا و بتنـێ ئـەو نوونەراتیـا خـوە دكـن، بنگەهــێ لالـش وەك د درۆشـمی دا دیـار ، ئێكـە ژ لقێـن سـەرەكی یـێ كەلتـۆرێ كـوردان ، هــیڤیا سـەركەفتنێ بـۆ بنگەهـــێ لالــش و تایــی و نڤیسینگەهـــێن وان دخــوازم، هـــێڤیدارم ژ كارمەندێــن لالـش ب خۆنەیسـتی كاربكـەن ئـەو بەرپرسـیاریەتیا مێـژووی ب سـتوویێ خـوە ڤـە وەربگرن ،هـەروەسا ژلایێ وان كەسێن هـاتنیە هـەلبژارتن ، پێزانین و رێز و متمانە ب وان بێتــە دان، و چالاكیێــن وان بەرتەنــگ و ســنووردار نەكــەن ب ئێزدیــان ڤــە و تایبەتمەندیــا وان یــا ئاینــی، بەلكــو گرنگیــێ ب مێــژوو وئــەدەب و كەلتــووری كـوردان ڤـە بـدەن و بتایبەتـی ئەوێـن ئەدەبـی و مێژوویـی كـو بەشـەكی گرنگـێ میراتـێ كوردانـە.
گۆڤـارا لالـش: خوینـدن و دیتـن جەنابـێ تـە چیـە بـۆ نڤیسـینێن هــاتینە نڤیسـین ژ ئالیــێ نڤیســكارێن عــەرەب ڤــە ئــەوژی (عەبدالــرەزاق حســنی- هـــیشام جنــدی- ســەدیق دملوجــی- ســعید دیوەجــی)؟
د. عەبدالفەتــاح بۆتانــی: كێشــەیا كــوردا- ئەڤــە قــەدەرا وانــە ژبلــی نڤیســێن بەدلیســی و محمــد زكــی ئەمیــن زەكــی و هندەكێــن دیتــر، هندەكێــن كێمێــن ڕاســتگۆ نــە ژ كــوردان، خەلكەكــی وان نەتەوەیێــن كوردســتان دنــاڤ خـۆدا پارچەكـری، ئـەون یێـن دیـرۆكا مللەتـی كـورد ب شـیوەییەكی نەدادپەروانـە نڤیسـین، حاشـا ل رەسـەناتیا وان كرینە، و هانداینە ب شـیوەیێن جودا جودا داكو ب كەڤنـە دبـن دەسـتێن حكومڕانێـن وان دا، ل ڤـر گۆتنـەكا سـەركردەیی نەمـر مـەلا موسـتەفا بارزانـی بـۆ گۆڤـارا (العربـی) یـا كوێتـی ل دەسـتپێكا سـاڵا 1971 دهێتــە هــزرا مــن ئــەوژی ( ئــەوا دەربارەیــی ڕاســتیا مللەتــێ كــورد هاتیــە نڤیســین ناگەهیتە 10%) هندەكا دیاركربوون كورد مللەتێ (جن)ــانە، ژ ئالیێ سیاسیی و ئاینـی دژایەتیـا وان هاتـە كـرن. ژبەركـو ئێـزدی بەشـەكی ڕەسـەنن ژ مللەتـێ كـورد كلیا ئاینێ وان زمانێ كوردیە، شـێواندنا دیرۆك و ئاینێ وان دوو جاركی بوویە، جهـــێ داخــێ یــە ژمــارەكا نڤێســەران نــە بابەتیانــە و كێــم هـــوشیاریا نەتەوەیــی داكوكی ل ڤی ئاراسـتەیێ دكرن، نڤیسـین (عبدالرزاق حسـنی و سـعید دێوەجی) یــا باشــتر ژوان (ســەدیق الدملوجــی) ئەگــەر بهێتــە بەراوردكــرن ژ ئالێــی ئاینــی و نەتەوەیـی ڤـە، یـا گرنـگ ل ڤـی ل ئالـی هـەر ژ ئـادارا سـاڵا 1991ــی دا، مـە دەسـت ب نڤیسـینا دیـرۆكا سیاسـیی و جڤاكـی كـر و دڤێـت ئـەم بابەتیانـە و زانسـتیانە ڤـێ
چەنـدێ ئەنجامبدەیـن.
گۆڤـارا لالـش: دیتنـا وە چیـە؟ دەربـارەی هــەلسوكەوت و مامەلەیێـن حزبێـن ئیسـلامی/ ئیخوانـی دەربـارەی ئێزدیـان؟
د. عەبدالفەتاح بۆتانی: پارتێن ئیساما سیاسیی ب گشتی هــەرەشە نە ل سەر رێباز … و بزاڤا نەتەوەیی یا كورد و بۆ گەهـشتن ب پێشكەفتنا جیهـانی، و ل سـەر ئێزدیـان و باوەریـا وان چونكـی ئـەو هــەر كەسـی ب كافـر ل قەلـەم ددەن یێ نە ل سەر باوەریا وان بت و براستی ژی ئەڤ چەندە یە زێدەیە ژ پیدڤیا سیاسی،
چونكــی بهیــچ شــێوەیەكی نابنــە پێگهوڕیــن پارتێــن نەتەوەیــی یێــن كــوردی، چونكــی ئــەو ئەجیندایــا وەلاتێــن داگیركەرێــن كوردســتانێ جێبەجــێ دكــەن ئەوێـن كوردسـتان دابەشـكرین، و هــەول ددەن كێشـەیان دهــوشیاریا نەتەوەیـی یـا كـورد دروسـت بكـەن و دخـوازن كـوردان بكەنـە خاڵـەك ژ دەریـا موسـلمانا بـەری
كـو تـام بكەنـە تامـا ئازادیـێ و ئـەو ژ دەرڤـەی رەفـێ تویتـا دكـەن. كـوردان هــەردەم ئاریشـە دگـەل ئاینـی نەبوویـە، كـورد مللەتەكـی ئایـن پەرسـتە و كوردسـتانێ هــیچ جارەكـێ بزاڤـەكا ئاینـی لادای (منحـرف) و و سـەركردەیێن عەلمانـی (بێدیـن) یێـن ئاینـی نەبووینـە كەواتـە چ پێتڤیـا وان ب ئیسـاما سیاسـی یا (هاوردە) هــەیە؟!ب دلنیایی ڤە دبێژم بەرفرهــبوونا كاریگەریا ئیسـاما سیاسـی و حزبێـن وان و كۆنترۆلكرنـا ژیانـا سیاسـی و جڤاكـی ب تایبەتـی ، خزمەتـا دۆزا نەتـەوا كـورد ناكـەت ، نـە ئایـن و نـە مەزهــەبێن وان ژی ، چونكـی تێروانینـا وان بـۆ نـە موسـلمان ژی ئەرێنـی نینـە، ددەمەكـی دا دكارن ب ئاشـكەرا رابگەهــینن ، هــەموو پارتێـن ئیسـاما سیاسـی یێـن میانـرەو و تونـدرەو ل ژێـر پـەردا پارتـا دایـك (ئیخــوان موســلمین ) هـــاتینە دروســتكرن كــو ل مەهـــا ئــادارێ ل ســالا 1928 ل میســرێ و ل ئێــك ژ سەربازگەهـــێن لەشــكەرێ برێتانــی هـــاتیە دامەزرانــدن .!!و دووبــارە دكــم كــو كوردێــن ئێــزدی تنــێ نوێنەراتیــا كوردێــن ئێزدییــان دكــەن و
دڤێـت ئـەڤ بابەتـە ل بەرچـاڤ بێتـە وەرگرتـن و هــەردەم ژبیرنەكەیـن. بەلـێ ئـەو كوردێـن ڕەسـەنن، ژ ئالیـێ دیرۆكـی و نەتەوەیـی ڤـە، ئەو كەمینیەكە ئۆلــی تایبەتمەندیــا خــۆ هەینــە، ئــەوان ژی وەك برایێــن موســلمان هەســتێ وان یــێ ئاینـی و نەتەوەیـی تێكەلـی ئێـك دبیـت، ڕەنگـە زێدەتـر ژی بیـت ژ بـەر ڕوحـا وان كـوردی یـە ژبـەر كـو ئاینـێ وان كلیـا زمانـێ كـوردی یـە ، ب ڤـێ چەنـدێ نابـت مافـێ وان ییـێ سیاسـی پشـتگوهـ هاڤێتـن، ب بەهانەیـا كوردبوونـا وان،پێتڤـی یـە د بـوارێ ئیـداری و سیاسـی و لەشـكەری دا پشـكا وان هــەبت ئـەڤ چەنـدە نائێتـە جـی بتنـێ ل سـەر وێ بناغـێ نەتـەوەی سـەرەدەری دگـەل وان بێتەكـرن ( ئایـن بـۆ خـودێ و وەلات بـۆ هــەمووان) و بـۆ ڤـێ چەنـدێ ژی كوردسـتان جهــێ وانـە و ئـاخ و
وەلاتـێ وانـە ئـەو تێـدا نـە كرێچـی نـە.
گۆڤــارا لالــش: پشــتی ئێرشــا دژوارا و ئــەو كۆمكوژیــا ژ ئالیــێ رێكخــراوا داعــش ڤــە هــاتیە ئەنجامـدان….ب دیتنـا تـە ئـەو چـی هــۆكاربوون كـو داعـش تاوانـەكا هــۆسا یـە هــۆڤانە ب سـەرێ ئێزدییـا بینـت؟
د. عەبدالفەتــاح بۆتانــی: ژ گرنگتریــن هۆكارێــن كــو داعش(دەولەتــا ئیسامی ل عیراق و شام) ئەو تاوانێن ئەنیا مرۆڤاهیێ ژبەر خۆهــ ددە ئەنجامداین، بــێ گومــان توندڕەویــا ئاینــی یــا كــۆر بــوو، و داعــش و هەڤهزرێــن خــۆ بەرهەمــێ پارتێـن ئیسـاما سیاسـی نـە، ل پێشـیا وان پارتـا دایـك ئـەوا كـو جیهادی(خۆكـوژ)ژێ دایـك دبـن.
گۆڤـارا لالـش: هــووین چـاوا پاشـەڕۆژا ئێزدیـان ل عیراقـێ ب گشـتی و ل كوردسـتانێ ب تایبـەت دبینـن؟
د. عەبدالفەتـاح بۆتانـی: ب ئاشـكەرایی دبێـژم پاشـەرۆژەك بـۆ كوردێـن موسـلمان و ئێزدی و مەسـیحی و كاكەیی د عیراقێ دا نینە ، ئەڤ چەندە هــاتە سـەلماندن ،وەك ڕیـزدار مەسـعود بارزانـی ئامـاژە پێـدای – پشـتی دەربـاز بوونـا (100) ســالان دگــەل ئێــك ژیــان و پشــكداری كــرن، واتــا پشــتی گرێدانــا كوردســتانا باشــوور ب عیراقــێ ڤــە ل ســالا 1925، پاشــەرۆژا مــە ئــەم خــودان وەڵاتــێ خۆیــێ ســەربەخۆبن، ژ بــۆ ڤــێ چەنــدێ بــكارن …. پشتراســت بــن ل ژیانــا نفشــێن داهـــاتی ژ وان كارەســاتان و نســكۆیان ێــن ئــەم تــووش دبیــن دماوەیــێ 100 ســاڵی دا، ئــەو پرەنســیپێن مافــێ چارەنڤیســێ مــە یێــن كــو كــو هەمــوو پارتێــن نەتەوەیــی پەیـرەو كریـن بەلـێ ئیسـاما سیاسـی هەوڵـددا كـو بزاڤـا كوردیـا نەتەوەیـی ل سـەر ڕی لادەت، كــوردان بــەرەو ئاراســتەییەكی ببــەت كــو هیــچ ئاریشــەیەكا دی نینــە، هــوشیاریا نەتـەوا كـورد بـەری هــەر تشـتەكی گەمیـا رزگاركـەرە بـۆ مـە هــەمووان
بــەرەف كوردســتانەكا راســتەقینە.
گۆڤارا لالش: پەیڤا وە یا دوماهـییێ چیە؟
د. عەبدالفەتـاح بۆتانـی: سـوپاس بـۆ سـتافێ گۆڤـارا لالـش یـا قەدرگـرن، هیڤـدارم كـو ببنـە جهـێ ڕەزامەندیـا خەمخۆرێـن هـزرا نەتەوەیـی.