بارزانیێ نەمر بناغەیێن دروستبوونا دەولەتا كوردی دانابوون
مەهدی حەسەن 
بارزانی نەمر کەسایەتیەکی کوردستانی و نەتەوەیی بۆ و ژ بۆ کوردستانەکا ئازاد خەبات کریە ، لەوا پشتی ٤٥ سالێن وەغەرا بارزانی گەلێ کوردستانێ ب لێڤەگرێ خۆیێ نەتەوەیی و کوردستانی دزانن و ل ھەر چار پارچێن کوردستانێ رۆژا وەغەرا بارزانیێ نەمر د ھێتە ساخکرن و ب کەسایەتیێ کوردستانی و نەتەوەیی دھێتە ناسین بەرخودان و خەباتا بارزانیێ نەمر بەرامبەر داگیرکەرا و دوژمنێن گەلێ کوردستانێ هەژییە ل هەر چار پارچێن کوردستانێ ٤٥ سالی وەغەرا بابێ روحی و نەتەوەی یێ کورد ( مەلا مستەفا) ساخکەین
. سەرکردێ نەتەوا گەلێ کورد مستەفا شێخ موحەمەدێ بارزانی یێ ناسیارە ب مەلا مستەفا بارزانی ل رێكەفتی(۳/۱٤ لسالا ۱۹٠۳ )ل گوندێ بارزان ژبنەمالەكا دیندار و ئاشتیخواز ژ دایكبویە ئێك ژ سیاسەتڤان و قەھرەمانێن مللەتێ كوردە كو ب تمامیا ژیانا خوە د خەبات و خزمەتا ملەتێ كورد دا تەرخانكربو ھەردەم دۆژمنێ كورد ترسەكا مەزن د دلی دابو ژ ئەگەرێ ھەبۆنا مەلا مستەفای ئەو بەرھەم و دەستكەفتێن ئەڤرۆ مللەتێ كورد بدەست ڤەئینای ژ بەرھەمێن خەباتا مەلا مستەفایە چۆنكی بارزانیێ نەمر بناغەیێن دروستبونا دەولەتا كوردی دانابون كو ئەم كورد ھەمی چاڤەرێ وێ دروستبۆنێ نە تشتی ئەم ھەمی کوردستانێ پێ سەرفراز بارزانی شیا ل شۆرەشا ئەیلولا مەزن ھەمی کوردا ل بن ئالایێ کوردستانێ خرڤەکەت و جارا ئێکێ دوژمن دانپێدانێ ب مافێن کوردستانێ ب کەن ، ھەر بۆ زانین شێخ عەبدولسەلام بارزانی باپیرێ مەلا مستەفا بارزانی لسالا (۱۸۷۲ )چۆیە بەردلۆڤانیا خودێ و كورێ وی شێخ محمد بو یە سەرۆك ھوزا بارزان مەلا مستەفا بارزانی یێ کورێ پێنجێیە و یێ دوماھیێ یە ژ كورێن شێخ محمد لسالا (۱۹٠٦) ل تەمەنێ (۳)سێ سالیێ دا مەلا مستەفا و دایكا خوە د زیندانا موسل دھێنە زیندانكرن ، سالا(1908)ێ شێخ عبدالسلام ڤەگەڕیاڤ دەڤەرا بارزان و خەلک ل دورا وی کوم بوینەڤە، ل وەلاتێ ژێری گەهشتنەڤ ئێک،ل وێرێ هێرشەکا توند و ژ نشکێڤە کرە سەر هێزێت تورک ئەوێت کو ل دەڤەرێ بوین و پێوەستان ڕامالن و دەڤەرێ ل وان پاکژ بکەنەڤە و زیانەکا زورا مەزن بگەهیننە سوپایێ عوسمانیان،ل ئەنجامێ ڤێ سەرکەفتنا مەزندا، داخازا دان و ستاندنان کر،وەکی نەریتێ هەر جارێ داگیر کەران کو ددەمێ لاوازیێ دا داخازا دان و ستاندنێ دکەن و هەر دگەل ل هەبوونا هێزاێدا دەست ب پەلاماردان و سوتن و کاڤلکرنێ دکەنەڤە، بەروڤاژی تەڤگەرا بارزان لدویڤ کلتورێ خویێ مروڤی و ئاشتیخوازی و لگوری نەریتێ خو ل دەمێ ب هێز بونێدا ژی هەر داخازا ئاشتیێ کریە و دکەت و ڤێ جارێش ژلایێ شێخێ بارزانڤە هاتە پەسند کرن ئاشتی بەرقرار بوی، لگوری وێ ئاشتیێ ئێخسیر هاتنە ئازاد کرن و خەلکێ زیان دیتی هاتە قەرەبوو کرن . والێی موسلیش سیاسەتەکا نەرم و مەردانە نیشێ دا کو دویر بوی ل کەرب و کین و ژیانا ئاسایی ڤەگەریاڤ دەڤەرێ و تەناهی پەیدا بوی، بەلێ دەمێ (سلێمان نەزیف)بویە والێی موسل گەلەک خرابتر ل بەرێ دەست هاڤێتە توقاندن و تەپەسەرکرن و ستەمێ، ئەو بوی سالا1913ێ سوپایەکێ زور هنارد بو گرتنا شێخێ بارزان لێ شێخی دەڤەر ب جهـ هێلا و بەرەڤ روژهەلاتێ کوردستانێ چوو و بویە مێڤانێ(سەید تەها محمدسدیق نەهری)ل گوندێ ڕاژان نزیکی ورمێ، بابێ عالی خەلاتەکێ پڕ بها دیار کر بو هەر کەسێ ب ساخی ئان ب مری شێخی ڕادەست وان بکەت،ل وی سەر دەمەیدا سەردانا(سمایل ئاغایێ شکاک)کر و هەر دوک پێکڤە چون بو تفلیس و دگەل هناردیێ قەیسەرێ ڕوس ڕوینشتن و ویش بەلێن دا هاریکاری و پشتەڤانیا کوردان بکەن بو رزگار بوین ل ژێر دەستێ عوسمانیان. مالئاڤایی ل سمکوی کر و دڤەگەڕێدا ل گوندێ(گەنگە چین)ێ تێدپەڕی،(سوفی عبداللە)ئاغایێ گوندی زور ڤەپاڕیا و داخاز لێکر ببیتە مێڤانێ وی، ئەو بوی شێخی پەژراند، لێ سوفی عبداللەی پیسترین و چەپەلترین تاوان کر، زور نامەردانە شێخ عبدالسلام و هەر سێک مروڤێت دگەلدا ڕادەستی تورکان کرن ل(سیرو)و پارێ خیانەتا خوو وەرگرت، ئەو بوی شێخ برە موسل، پشتی دادگاییکرنەکا ڕوکه‌شانە و چێکری ژلایێ(سۆلەیمان نەزیفی)ڤە، شێخ عبدالسلام و هەر سێک زێرەڤانێت وی ب سێدارەدانێ حوکم کرن و روژا 14/12/1914 جێبەجێ کر، پشتی شەهید بوینا پێشەوا شێخ عبدالسلامی، شێخ ئەحمەدێ بارزانی ل ژێی 18سالیدا پێشەوایەتی وەرگرت و درێژیی ب ڤێ رێبازێ دا و زور لێهاتیانە بڕێڤە بر، ب ئاوایەکێ سەرکەفتیانە پەیوەندیێت جڤاکی، ئولی، مروڤی و نەتەوی داڕێتن بو زیندی ڕاگرتن و گەشە پێکرنا تەڤگەرا بارزان و بزاڤا رزگاریخوازیا گەلێ کوردستانێ.
.ل سالا (۱۹۱۷ـ۱۹۱۹)ێ شێخ ئەحمەدێ بارزانی برایێ وی یێ مەزن دگەل شێخ عبدالرحمان شرناخی دا بو كاروبارێن شۆرەشێ د ھنێریتە كوردستانا توركیا ل وێرێ چاڤێ وی ب شێخ عبدالقهارێ نەھری و شێخ سەعیدێ پیران د كەڤیت ل سالا(۱۹۱۹) ب فەرمانا شێخ ئەحمەدێ بارزانی ب سەرۆكاتیا ھێزەكێ د چیتە ھەوارا شێخ مەحمودێ نەمر و شۆرەشێ دژی ئنگلیزا دكەت و ھەروەسا ل سالا (۱۹۲٠-۱۹۲۱ )د چیتە ھەوارا (ئەنداریك )پاشایێ ئەرمەنا ل توركیا و ھەروەسا ل رێكەفتی (۱۹۳۱/۹/۱۲)ل راپەرینا ئێكێ یا بارزان ب سەركردایەتیا بارزانیێ نەمر دشەرێ بەرقی بەگ دا بتنێ (۸٠) بارزانی شیان سوپایێ دوژمنی بشكینن و زیانا (۱۲٦) كوشتیێن دوژمنی بەرامبەر (٥) شەھیدێن سوپایێ بارزانی لرێكەفتی (۱۹۳۳/٦/۲۲)ێ حكومەتا توركیا شێخ ئەحمەدێ بارزانی د گریت و رادەستێ حكومەتا عیراقێ د كەت و بارزانیێ نەمر و دگەل خێزانێن بارزانی ب ھاریكاریا برا كوردێن توركیا خو دەربازدكەت و ڤەدگەریتە ناڤچەیا بارزان حكومەتا عیراقێ ناچاردبیت ل ئابا سالا (۱۹۳۳) شێخ ئەحمەدێ بارزانی ئازاددكەت و ڤەدگوھێزنە ناڤچەیا بارزان ل ناڤەراستا سالا (۱۹۳٦)ێ بو دانوستاندنێ دچیتە موسل لێ مخابن لوێرێ د ھێتە گرتن ژلایێ موتەسەرفێ مۆسل و دەرمانی دەنێ وەكی موعجیزەیەك ژ مرنێ رزگاردبیت پشتی دوو حەفتیان د نەھشیاریێ دا ھەر ددوماھیا وێ سالێ دا ئەو و برایێ وی یێ مەزن شێخ ئەحمەد و دگەل چەندەھا خێزانێن بارزانیان ھاتنە ڤەگوھاستن بو باژێرێ بەغدا و باژارێن دیتر ل رێكەفتی (۱۹٤۳/۷/۱۲)ێ بارزانیێ نەمر پشتی چەندین سال دەربەدەری و دەست بسەرداگرتن بھاریكاریا حیزبا ھیوا و چەند كەسەكێن نشتیمانپەروەر ل سلێمانیێ دەربازدبیت و دگەھیتە ناڤچەیا شنۆ ل كوردستانا ئیرانێ ھەردوو حكومەتێن ئیراق و ئیرانێ ب برێ (٥٠،٠٠٠) هەزار دیناران خەلات ددەن بو وی كەسێ بارزانی د كوژیت بەلێ بارزانی ل رێكەفتی (۱۹٤۳/۷/۲۸)ێ ڤەدگەریتە بارزان د دەمێ دو ھەیڤادا پتری دوو ھزار پێشمەرگەیان لێ خرڤەدبن و لسالا (۱۹٤۳ـ۱۹٤٥)ێ شۆرەشا بارزان دەستپێدكەت و دوێ شورەشێ دا چەندین داستانێن قەھرەمانانە توماردكەن ژ گرنگترین شەران : شەرێ بناڤودەنگێ شانەدەر ل (۱۹٤۳/۱٠/۲)شەرێ خێروزوك ل (۱۹٤۳/۱٠/۱۲)شەرێ گورەتو ل (۱۹٤۳/۱۱/٦)شەرێ مەزنە ل (۱۹٤۳۱۱/۱٠)لرێكەفتی (۱۹٤۳/۱۱۲۹)دانوستاندن دگەل حكومەتێ دەستپێكرن (۱۹٤٥/۱/۱٥)
لژنا ئازادی پێكئینا و لرێكەفتی (۱۹٤٥/٥/۲۸)شەر دەسپێتكەتەڤە و ل رێكەفتی (۱۹٤٥/۹/٥)ێ شەرێ مەیدان موریك دەستپێدكەت و دڤی شەریدا بەرامبەر پێنج شەھیدێن سوپایێ بارزانی 80 ئێخسیر و( 480)كوشتیێن سوپایێ حكومەتێ ل (۱۹٤٥/۱۱/۱٠)ێ خو ڤەكێشا بو كوردستانا ئیرانێ و لسالا(۱۹٤٦)ێ بارزانیێ نەمر دگەل چەند پێشمەرگەیەكان چونە پال كومارا مھاباد بارزانی رولەكێ گرنگ و كاریگەر دبینیت د پێشڤەچونا كومارێ دا و پێشەوا قازی ب پلا جەنەرالێ كومارێ پلەداردكەت بەلێ مخابن ڤێ كومارێ ژیەكێ كورت بر ل ھەر دوێ سالێ دا پارتی دیمۆكراتی كوردستان دامەزراند و د نەھ كونگرەیان دا بارزانیێ نەمر سەروكاتیا پارتی دیمۆكراتی كوردستان دكەت (۱۹٤٦/٤/۲۹) شەرێ قاراوا ل ناڤچەیا سەقز بو بەرەڤانیكرن ژ كومارا مھاباد دەستپێكر و دڤی شەری دا 80 سەربازو ئەفسەرێن ئیرانێ ھاتنە كوشتن و ھندەك ھاتنە ئێخسیركرن بێكو چ زیان ب پێشمەرگەیێن بارزانی بكەڤیت و ل (۱۹٤٦/۸/۱٦) شەرێ مل قەرێن یان مامە شائ دەستپێكر و لھەفتیا ئێكێ یا ھەیڤا سێ (۱۹٤۷) شەرێ نەلوس دەستپێكر و ل (۱۹٤۷/۳/۱۳)ێ شەرێ شنۆ و رەخەدە دەستپێكر و ل ( ۱۹٤۷/۳/۲٤)ێ شەرێ قارنە دەستپێكر و ل ( ۱۹٤۷/۳/۲٥)ێ شەرێ ھەڤرس دەستپێكر و ل ( ۱۹٤۷/٤/۳)ێ شەرێ نێرگێ رویدا كو دڤی شەری دا بارزانی ب برینەكا سڤك برینداربۆ ل (۱۹٤۷/٤/۱۹)ێ جارەكا دی بارزانی ڤەدگەریتە ئاخا ئێراقێ ل (۱۹٤۷/٥/۲۷)ێ جارەكا دی دچیتە گوندێ جێرمێ ل كوردستانا ئیرانێ ل ( ۱۹٤۷/٦/۱۱)ێ شەرێ چیایێ زوزك و دەشتا ماكو دەستپێدكەت و ئەڤ شەرە سێ روژ و سێ شەڤا ڤەدكێشیت بێ راوەستیان و دڤی شەری دا ئیرانێ توپ و فروكە و تانك بكاردئینان كو بەری ھنگی ئیرانێ خو بو ڤی شەری بەرھەڤكربوو لێ د بەرژەوەندیا واندانەبو بارزانی دوی شەری داسەركەفت ژبلی سەدەھا كوشتیا و چەندین ئێخسیرا ل (۱۹٤۷/٦/۱۸) بارزانی و( ۲۷۱) پێشمەرگە ب رێیا روبارێ ئاراس چونە ناڤ خاكا ئێكەتیا سوڤیەت و ل(۱۹٤۸/۱/۱۹) د كونفرانسەكا گشتی دا كو ھەمی كوچبەر و ئاوارەیێن كوردستانا ئیراقێ و ئیرانێ تێدا بەرھەڤ ببون سەركردایەتیا سیاسی یا ھەڤبەش بو تەڤگەرا كوردینیێ ھاتە ھەلبژارتن و بارزانی بو وێ سەركردایەتیێ ھاتە ھەلبژارتن و ل (۱۹٤۸/۸/۲۹) ئەو و ھەڤالێن خوە ل باكویێ د ھێنە ڤەگوھاستن بو باژارێ تاشقەند پایتەختێ ئوزپاكستان ل(۱۹٤۹/۳/۱۳)ێ بارزانی ژ ھەڤالێن خوە ڤەدبیت و بتنێ دگەل دوو ھەڤالا دبەنە چەمبای لسەر دەریاچەیا ئورال ل وێرێ د ھێنە گرتن ل ھەیڤا ئەیارێ سالا(۱۹٥۳) ستالین دمریت و خرووشوڤ دھێتە ل سەر دەستھەلاتێ و بارزانی ڤەدگەریت بو موسكو و چەند جارەكا چاڤێ وی ب خرووشوڤ دكەڤیت پشتی شورەشا سالا (۱۹٥۸)ێ پشتی(۱۲)سال دەربەدەری ڤەدگەریتە بەغدا و لسالا ۱۹٦٠ ب ئێكجاری ڤەدگەریتە كوردستانا باشور لناڤچەیا بارزان جێھگر دبیت و لسالا (۱۹٦۱) شورەشا ئەیلۆلێ دەستپێدكەت بو ماوەیێ نەهـ(۹) سالا د ئەنجامدا حکۆمەت نەچاردبن دان پێدانانێ ب شورەشا کوردی ب کەن و رێکەفتنا بەیانا (۱۱)ی ئادارێ د گەل بارزانی مورکەن و ھەردوێ سالێ دا ئوتونومیێ بو كوردستانا ئیراقێ ب دەستڤەدئینیت و ل(۱۹۷۱/۹/۲۹)ێ دوژمنا پیلانەكا رەش دانابو بو بارزانی لێ خودێ پاراست و ژوێ پیلانێ رزگاركر و لسالا (۱۹۷٤ ) دەستھاڤێتە شەرێ بەرەڤانیێ و ل ئادارا (۱۹۷٥)ێ ژ ئەگەرێ رێكەفتنامەیا جازائیر و ئەو پیلانێن نیڤ دەولەتی بو تێكبرنا شورەشا ئەیلولێ ئەو و سەدھزار كەس كوردێن ئیراقێ بەرەڤ ئیرانێ ئاوارەبوون و ل (۱۹۷۹/۳/۱)ێ ل ئەمریكا ب نەخوشیا شێرپەنجەیێ چوبەردلۆڤانیا خودێ خودێ جھێ وی بكەت بھەشت ل 5/3/1979 ل سەر وەسیەتاوی ل باژارێ شنو ل كورستانا ئیرانێ ھاتە ڤەشارتن پشتی راپەرین و سەرھلدانا كورد لسالا ۱۹۹۳ێ د رێو رەسمەكا تایبەت و شكوردار دا ل ئاخا باب و باپیرا دگەل كورێ وی شەھیدێ نەمر ئیدریس بارزانی ل بارزان ھاتن ڤەشارتن و تێدا چەندین كەس بێ جیاوازید وێ رێورەسمێ دا ئامادەبون، وەغەرکرنا بارزانی یێ نەمر ئەوێ بویە هێمایێ بەرخودان و تێکوشینا گەلێ کوردستانێ و ب هەمی پێکهاتێن خوڤە دێ ل سەر ڤێ رێبازێ بن ئەوا بارزانی ژ بو مە دانای .
تُتاح هذه الصورة أيضا في: کوردی
