شـــنـگال یـە ب خـودانـە
پیر خەلات ئەلیاس 
هەر کەسێ ل شنگالێ کری فرمان وا لێ بوویە ئاخر زەمان
شنگال و شنگالی ژهەڤ دورنابن ل کۆڕەی دیرۆکێن کەڤنار و هەتا ڤەگەرێیە ئیرۆ بەرێ خۆ بدە گەلەک ژێدەران ئەو فرمانێن هاتینە سەر خەلکێ چیایێ شنگالێ و ل قەلەم داینە وەک فرمانێن زاڤ و دژوار یەک ل دوو یەکێ و هەر ئیکی ب هێرش بەرەڤ شنگالێ چۆیی وێ خسارەت بووی.
بەلێ هەر کەس بلا بزانە چیایێ شنگالێ ب قرارا باتنێ هاتییە پاراستن ل گۆڕ مێتۆلۆگیا ئێزدیان ل لالشا نورانی سلتان شیخادی گۆتە میر شەرفەدین: هەرە چیایێ شنگالێ.
میر شەرفەدین گۆت: هەکە تو قرارا باتنێ نەدیە من ئەز ناچمە شنگال.
شیخادی دوعا ل چیایێ شنگالێ کر و قرارا باتنێ دایێ و گۆتە میر شەرفەدین: هەتا ناڤێ تە هەبت کەسەک دەرباسی شورها تە نابت و هەتا نهۆ ژی کەسەک ب زیان و زەرەر دەرباسی شورا میر شەرفەدین نەبوویە.
حاکم و سەروەرێن بێ خۆف و بێ وەژدان گەلەک جاران هەولدانە و فرمان راکرینە دا شنگالێ ژ شنگالیا ڤالا بکەن و بدەست وان ڤە ناهاتییە و هەر کەسێ هەولدایی و فرمان راکری ل شوندا خسارەت دایە و ژ ناڤ چۆیە.
ژوان کەسێن هاتینە سەر شنگالێ ب هێرشا فرمانا و خسارەت دایین و ژ ناڤ چۆیین هندەک ژێ ئەڤەنە:
1- فرمانا دەولەتا عوسمانلی ل سەر دەستێ والیێ دیار بەکر ل سالا (1065) م ل سەر شنگالێ فەشەل ئانی و ژناڤ چۆ.
2- فرمانا حەسەن پاشا ل سالا (1127)م ل سەر شنگالێ فەشەل ئانی و ژناڤ چۆ.
3- فرمانا والیێ بەغدایێ ئەحمەد پاشا ل سالا (1146)م ل سەر شنگالێ شکەستن ئینا و ژناڤ چۆ.
4-فرمانا سلیمان خان قانونی ل سالا (1570)م ل سەر شنگالێ فەشەل ئانی و ژناڤ چۆ .
5- فرمانا میرێ جزیرا بۆتان میر عەلی سيدۆ بک ل سالا (1585)م فەشەل ئانی و ژ ناڤ چۆ.
6- فرمانا عەلی پاشا جانبولاد ل سالا ( 1607)م هاتە سەر شنگالێ و هەتا هەفت هەزار لێشکەرێ وی هاتە کوشتن و ژناڤ چۆ.
7- فرمانا میر ئەردەلان خان ئەحمەد ل سالا (1626)م ل سەر شنگالێ فەشەل ئانی و ژ ناڤ چۆ .
8- فرمانا قارچی قەی خان سەفەوی ل سالا (1630)م ل سەر شنگالێ فەشەل ئینا و ژناڤ چۆ.
9- فرمانا والی شەمسی پاشا ل سالا (1650)م ل سەر شنگالێ فەشەل ئانی و ژناڤ چۆ.
10- فرمانا کابلان پاشا ل سالا (1674)م ل سەر شنگالێ فەشەل ئانی و ژناڤ چۆ.
11- فرمانا والیێ مووسل حەسەن پاشا جەلیلی ل سالا (1723) م ل سەر شنگالێ فەشەل ئانی و ژ ناڤ چۆ.
12- فرمانا نادر شاه نادر قولی ئیرانی ل سالا (1732)م وێ هاتیە گوندێ ئالتی کۆپری و فرمانا ئێزدیان راکر و ئێزدی براندن و قەلاندن ژ سلێمانیێ و کەرکوکێ و هەولێر و ئاکرێ و شێخان و مووسل و هەتا گەهشتە شنگال ل سالا (1742) و ل سەر شنگال شکەستن ئینا و ژناڤ چۆ.
13- فرمانا سلێمان پاشا والیێ بەغدا ل سالا (1752)م ل سەر شنگالێ شکەستن ئینا و ژناڤ چۆ.
14- فرمانا والیێ مووسل محمەد ئەمین پاشا جەلیلی ل سالا (1766 هەتا 1767)م بۆ ماوێ دوو سالان ل سەر شنگالێ فەشەل ئانی و ژناڤ چۆ.
15- فرمانا سلێمان پاشا جەلیلی ل سالا (1779)م شکەستن ئانی و ژناڤ چۆ.
16- فرمانا والیێ مووسل عەبدل باقی پاشا جەلیلی ل سالا (1786)م ل سەر شنگالێ شکەستن ئینا و ژناڤ چۆ.
17- فرمانا والیێ مووسل محەمەد پاشا جەلیلی ل سالا (1792)م ل سەر شنگالێ فەشەل ئانی و ژناڤ چۆ.
18- فرمانا میر عەبدوللە بەگێ حرێدی ل سالا (1802)م ل سەر شنگالێ فەشەل ئانی و ژناڤ چۆ.
19- فرمانا عەلی پاشا والیێ بەغدا ل سالا (1803)م ل سەر شنگالێ شکەستن ئینا و ژناڤ چۆ.
20- فرمانا میرێ بەهدینان محمد پاشا ل سالا (1805)م ل سەر شنگالێ شکەستن ئانی و ژناڤ چۆ.
21- فرمانا نوعمان پاشایێ جەلیلی ل سالا (1807)م ل سەر شنگالێ شکەستن ئینا و ژناڤ چۆ.
22- فرمانا والیێ بەغدا سلیمان پاشایێ پچوک ل سالا (1809)م ل سەر شنگالێ شەکستن ئینا و رەڤی و ژناڤ چۆ.
23- فرمانا ئەحمەد پاشایێ جەلیلی ل سالا (1819)م ل سەر شنگالێ شکەستن ئینا و ژناڤ چۆ.
24- فرمانا والیێ بەغدا داود پاشا ل سالا (1826)م ل سەر شنگالێ شکەستن ئینا و ژناڤ چۆ.
25- فرمانا والیێ مووسل محەمەد رشید بێراقدار ل سالا (1831)م ئی ناڤدار بوو ب میرێ کۆرە و هەتا سالا (1836) ل سەر شنگالێ شکەستن ئینا و رەڤی و ل پێ خامەتی قرو قیامەتا فرمانا شنگالێ هەر بدەستێ عوسمانلیا ژ ناڤ چۆ.
26- فرمانا حافز پاشا ل سالا (1837)م ل سەر شنگالێ فەشەل ئینا و ژناڤ چۆ.
27- فرمانا توندرەوێن ئیسلامی ل سالا(2007)م گرعزێر و سیپا شێخدرێ ب بۆمبا پەقاندن و سەرکەفتن نەینان و دپێ خامەت دا ژناڤ چۆن. 28- فرمانا داعش ل رۆژا رەش ل سالا (2014)م گرتنە سەر شنگالێ و ب هاریکاریا گەلەک توندرەوێن ئیسلامی و بتایبەت عەرەبێن دەولەتێن عیراق و شام (داعش) و بتر ژ (6000) نەفسا گرتن و برن و هندەک کوشتن و ل دوماهیێ شکەستن ئینان و ژناڤ چۆن.
ب راستی شنگال یەب خودانە و مللەتێ ئێزدانە
و هەکەسێ لێ بکەتە فرمانە
دێ لێ بتە ئاخر زەمانە.
ژێدەر و سەرە کانی:
1- شەرەفناما شەرەفخانێ بەدلیسی، ترجمە ملا مەحمودێ بازیدی، 1858ز .
2- حسين باعدرى، دۆزەخا داعش، تەرجمە محەمەد گڤاری، چاپخانا تەهران 2019.م
3- حسێن حاجی باعدری، خەونێن خەنقاندی لسەر جینۆسایدا ئێزدیان، هەولێر 2019.م
4- حسين حاجی باعدری، صرخة ايمان، مطبعة هاوار دهوك 2018.م
5- ابراهيم تمري اسماعيل، جرائم الابادة الجماعية ضد الايزيديين، العراق/ نينوى/ سنجار – لسنة 2020.م
6- خالد تەعلۆ قائیدی، لەیلا و شەڤێن ب ئازار، تەرجمە محەمەد گڤاری، دهوک 2018.م
7- بشیر سعيد سليڤاني، زعيم جبل شنگال حمو باشا (1850 – 1933) لسنة 2011.م
8- خدر ديرو الخانصوري، داي شمي ديرو آلام و آمال، اربيل 2021.م
9- رنا جاسم الشمري، السبايا، دراسة أجتماعية ميدانية للايزيديات المختطفات العائدات في العراق، اربيل 2019.م
10- داود مراد الختاري، الايزيدية في الوثائق العثمانية (1886-1894) مطبعة جامعة دهوك 2010.م
11- داود مراد الختاري، الحملات و الفتاوي على الكورد الايزيديين في العهد العثماني، سبيريز دهوك 2010.م
12- عباس العزاوي، اليزيدية و اصل عقيدتهم، سنة 1936.م
13- دكتور علي الوردي، لمحات اجتماعية من تاريخ العراق الحديث. لندن 1992.م
14- فليب حتي، تاريخ سوريا و لبنان و فلسطين. الجزء الثاني. ترجمة كمال اليازجي، بيروت 1982.م
15- د. خليل جندي، تاريخ الأمارات الايزيدية، الحلقة الاولى، في 12 شباط 2019. م
16- الباحث التاريخي شكر خضر الدخي، من صفحة الفيسبوك، في 15 اب 2018. م
17- پیر خلات الیاس جعفو، رۆژنامە دەنگێ لالش، هندەک فرمانێن هەتینە سەر ئێزدیان ، ژمارە 511 ل سالا 2019.
تُتاح هذه الصورة أيضا في: کوردی
