ئەنفال و فەرمان ئێك ژێدەربوون بەعسیا و داعش دژی گەلێ كوردستانێ ئەنجامدان
مه‌هدى حه‌سه‌ن موراد
وەكی ئیرۆ بەری ٣٥ سالا ل رۆژا ٢٥/٨/١٩٨٨ێ ئەنفالا بەھدینان دەست پێكر قوناغا ھەشتێ ئەوژی پشتی ھەفت قوناغێن دژوار و گران و ب چەكێ قەدەغەكری دژێ خەلكێ سڤیل ل ناوچێن ئازاد و سەربەست ب كار ئینای و ھەمی چەكێ گران و ھێزا خو یا شكەستی ل چەنگا ئیرانێ ئینانە سەر كوردستانێ قوناغ بو قوناغێ ھەتا گەھشتن بەھدینان و قوناغا ھەشتێ دەست پێ كر ل (١١) دەروكا ھێرش كرن ل دەسپێكێ كێمیا و دەرمانێ غەردەلێ ھاڤێتن ناڤ چیا و دولێن خەلكێ سڤیل لێ ھەی و فەتوە دان بۆ گرتن و کوشتنا خەلکێ کوردستانێ و ئەنفالا دەست پێ كرن ، بێ شك قەدەرا گەلێ مە و كوردستانێ ئەڤە بو ژ دەستێ عەرەب و تورك و فارسێن شوفینی ل ھەر چار پاڕچێن كوردستانێ كو ئیسلام كرن بێگانا كوشتن و گڕتن و تالانكرنا مال و ملك و عەرد و سامانێن كوردا ل خو حەلال كرن دگەل شەرەڤ و ناموسا كوردا ھەر چەندە ئارمانج ژ ڤێ ھەمیێ داگیركرنا ئاخا كوردستانێ یە ئەڤ جار چ بناڤێ داعش بێن یان ژی بناڤێ ئەنفالا بێن كوردستانێ داگیركەن ھەگەر نە ئەڤە بو بەدیل و زەمانەكی درێژە ھندەك ژ كوردا بسلمان بوون پێتڤی ب ئەنفالا نەد بوو ڤێ تاوانا ھندە مەزن دەرھەقی گەلێ كوردستانێ ئەنجام بدەن كو ل ڤێ تاوانێ (١٨٢،٠٠٠،٠٠٠٠) كەس ژ بسلمان و ئێزدی و مەسیحیا بێ سەر و شین كرن و (٥٠٠٠) پێنچ ھەزا گوند وێرانكرن ، مزگەفت و كەنیسا و قوب و ھلێلێن ئێزدیان دگەل ئێك وێرانكرن ل ڤێ ئەنفالێ، دایك و باب و كچ و كور و ژن و زەلام پێكڤە د ئێك گوری كرن بێی چوداھی كۆمەلكوژیێن مەزن ھاتن ئەنجامدان دەرھەقی گەلێ كوردستانێ و كەس د ھاوارا ڤی مللەتی نەھات نە نەتەوەیێن ئێكگڕتی و نە ئەمریكا و نە ڕوسی و نە ئەورپا ئەڤجار چ بێژین و گازیا خو ب گەهینن کێ ئەی ھاوار ! ئەگەر مرۆڤ بھێت و ل سەر کریارێن بناڤێن ئەنفالا رابوەستیت ئەوێن ژلایێ رژێما بەعسا شوفینی دژی گەلێ کوردستانێ ھاتینە کرن ھەمان كریار و تاوانێن داعشن ل شنگالێ ھاتین ئەنجامدان، دشیان دایە بھەزاران چیرۆکێن تراجیدی و رٍومان و فلمێن پرٍ خەم و کوڤان دێ ل سەر ھێنە نڤیسین و تۆمار کرن ، ھەر چەندە گەلەک نڤیسەر و دیرۆکنڤیسان ل سەر ئەنفالکرنا گەلێ کوردستانێ نڤیسی یە لێ ب ھزارا ئەڤە ھەمی دلوپەکە ل دەریایەکێ ،كو ڕژێمێ بێ جوداھی ھەر ئاین و نەتەوەكی ل كوردستانێ كەفتا بەر شالاوێن لەشكەرێ ئێراقێ و ب ھەمان ھزرا ئەبو بەكر ل بەغدادی ل شنگالێ ب كار ئینای ل ئەنفالا ژی كوشتن و تالانكرنا مال و ملكێن ئێزدیا و بسلمان و مەسیحیا و رەڤاندنا كچ و ژنێن وان بناڤێ ئایەتەكا قورئانێ ئەنفالێن رەش ئەڤا بناڤێ ئەنفالا بەھدینان دەست پێ كرن كو دویماھیک ئەنفال بوو و دوماھیك قوناغا ئەنفالا بو ل روژا ٢٥/٨/١٩٨٨ ل دەڤەرا بەھدینان دەست پێ كر، دیارە كەرب و كینا عەرەبێن شوفینی و نەخاسمە ڕژێما بەعس پشتی دەسھەلاتا خو ھەشت سالێن شەری د ناڤبەرا عیراقا عەرەبی دا و ئیرانا فارسی دا ، و کوشتنا زێدەتر ئێک ملیون مروڤ ، سەدام حسێنێ گور بە گور و دارو دەستێن وان تێر خوین نە ببون، جارەکا دی گەلەک ب ھوڤانە دژی گەلێ کوردستانێ ئەنفال و کیمیابارانکرن و گوند خرابکرن و تالاندکرنا گەلێ کورد دەست پێکرن، رژێما ژ نافجویا بەعسیان ب ھەشت قوناغان ب پشتەڤانیا جاش و مستەشارێن خاین «١٨٢» ھزار کەسێن کورد ل گەرمیان و سورداش و قەرەداغ و ھەلەبجە و خوشناوەتی و بادینان ئەنفال و جینوسایدو بێ سەروشوینکرن، د ڤێ شالاوا درندەدا زەلام و ئافرەت ژێکجوداکرن و گەلەک ل ئافرەتان فروتنە دەولەتێن عەرەبی مینا سوكا نەخاسە ئەڤا ژ لایێ داعش ڤە ھاتیە كرن ل سەر سەرێ ئێزدیان ل شنگالی ، لێ تشتێ جودا ل وی دەمی دا جیھان بێ وژدان ما کەس نەبو رێگریێ ل ڤێ رژێما دراندانە بگریت ئەو دربا ھەرە مەزن ل گەلێ كوردستانێ دان ، لێ تشتێ دلخوش ل شنگالێ ھەر دەملدەست ھێزێن ھەڤپەیمانێن دەولی دگەل پێشمەرگەھێ قارەمان د ھاوارا شنگالێ گەھشتن و خەلكێ كوردستانێ خو شنگالێ كرن خودان و ئەستورێ داعش شكاندن بەلێ ل ئەنفالا د چەند خولەکەکان دا ٥٠٠٠ ھزار کەس ل ھەلەبجە کیمیابارانکرن، ٤٥٠٠ گوندێن کوردستانێ خرابکرن، مزگەفت و کەنیسە پێکڤە خرابکرن و پەرێن قورئانێ و ئینجیلی پێکڤە سوتن قوب ھلێل و خاسێن ئێزدیان وێرانكرن، ئەڤ پرۆسە قوناغ بۆ قوناغێ و دەڤەر بۆ دەڤەرێ تاکو قوناغا ھەشتێ گەھشتیە دەڤەرا بەھدینان. ئانکو ل رێکەفتی (25-8-تاکو-6-9—1988)ئەوێن برین برن، ئەوێن مایی دورپێچکرن و برنە نێزیکێ ھەولێرێ ل بحەرکێ و جێژنیکان ئاکنجیکرن و ھندەک ژ خەلکێ شەرەفمەندێ ھەولێرێ خو ل وی خەلکی کرنە خودان ، داکو ل وێ دەشتێ ل برسان نەمرن،بەلێ جھێ مخابنی یە ئەڤە بیست سالا ب سەر ئازادیا عیراقێ ڤە چون ھێشتا روفاتێن وی خەلکێ ئەنفالکری نەھاتینە زفراندن کو جھێن وان ل بیبانێن عیراقا فاشل ھاتینە دیتن تەنھا رێژەكا ھەرە كێم یێن روفاتێن ئەنفالا ڤەگەریاین بەری چەند سالەکا ب ئامادەبونا سەرۆك بارزانی و كەس و كارێن قوربانیێن ئەنفالا ، بۆ ھندێ ئەڤ تاوانا ھندا مەزن چجاران بەرزە نەبیت ھیڤیدارین د پرۆگرامێن خواندنێ دا بۆ ھەموو قوناغان بھێتە خواندن داکو جیل بۆ جیلی بزانن کانێ چ تاوان ب سەرێ گەلێ کوردستانێ ھاتیە. ئۆپەراسیونێن ئەنفالێ هەوا ژناڤبرنا كوردان بوو، كو ژ لایێ حكومەتا عێراقێڤە ب هەشت قۆناغێن جودا و ب سەر شەش دەڤەرێن جوگرافیێن كوردستانێ، د ناڤبەرا 23ێ شوباتێ هەتا 6ێ ئەیلوولا سالا (1988)ێدا برێڤەچوو، كو تێدا پتر ژ (١٨٢،٠٠٠٠،٠٠٠) سەد و ھەشتی و دوو هزار كەس بوونە قوربانی و پتر ژ (٤،٥٠٠) چار هزار و پێنچ سەد گوند هاتنە سۆتن و وێرانكرن.
هەر هەشت قۆناغێن ئەنفالا بڤی رەنگێ لخارێ یە :
– ئۆپەراسیونا ئەنفالا ئێكێ :دەڤەرا دۆلا جافایەتی (23ێ شوبات – 19ێ ئادارا 1988)
-ئۆپەراسیونا ئەنفالا دووێ: دەڤەرا دۆلا قەرەداغ (22ێ ئادار- 1ێ نیسان 1988)
– ئۆپەراسیونا ئەنفالا سیێ: دەڤەرا گەرمیان (7ێ نیسان – 20ێ نیسان 1988)
– ئۆپەراسیونا ئەنفالا چارێ:دۆلا زیێ بچووك (3ێ گولان – 8ێ گولان 1988)
-ئۆپەراسیونێن ئەنفالێن پێنج و شەش و حەفت : دول و چیایێن شەقلاوە و رەواندزێ (15ێ گولان – 26ێ تەباخ 1988)
-ئۆپەراسیونا ئەنفالا هەشتێ (ئەنفالا دوماهیێ)دەڤەرا بادینان (25ێ تەباخ – 6ێ ئەیلوول1988).
ل دوماھیێ دبێژین چەند خزمەتا کەسوکارێن ئەنفالکریێن دەڤەرا بەھدینان بھێتە کرن ھەر کێمە چونکە ب سەروەت و مال و گیان ڤە پشتەڤانێن شورش و پێشمەرگەیان بوو ئەگەر ئەو نەبان شورش نەدبوو لێ مخابن وەکی پێدڤی گرنگی ب کەسوکارێن ئەنفالکریێن بەھدینان نەھاتیە دان و ھەتا نھاژی یەک تەرمێ وان نەھاتیە زڤراندن بو کوردستانێ و دەڤەرا بەھدینان ، ھزاران سلاڤ ل سەر گیانێ پاکژێ ئەنفالکریێن دەڤەرا بەھدینان و تەڤایا شەھید و ئەنفالکریێن کوردستانێ بن ھێشتا ل دەڤەرا بەھدینان جھەک یان گورستانەک ، یان مینومێنتەک بۆ نەھاتینە دروستکرن. یان ھێشتا کەس و کارێن وان نە ھاتینە قەرەبوکرن. یان ھێشتا ئەو جاش و مستەشارێن دەست د گەل تاوانێن ئەنفالان دا ھەین نەھاتینە دادگەھکرن،یان ھێشتا ئەڤ کەیسە نەبویە کەیسەکا نێڤ دەولەتی ،ژ بەر ھندێ ژی داخوازێ دکەین حکومەت و پەرلەمانێن کوردستانێ و حکومەت و پەرلەمانێن عیراقا فیدرال گەلەک ب جدی کار ل سەر ڤێ کەیسێ بکەن. یاسایێن تایبەت بۆ دەربکەڤن بۆ ھندێ زێدەتر گرنگی ب کەس و کارێن وان بھێتە دان.
ئەڤ تاوانا ھندا مەزن ئەوا دژی ھەموو بنەمایێن مروڤایەتیێ و رێکەفتێن مافێن مروڤێ و جارناما جیھانیا مافێن مروڤی و دژی ھەموو رێکەفتێن نێڤ دەولەتی دێ مینیت خالەکا رەش ب ناڤ چاڤێن بکەرو دۆژمێن مروڤایەتێ و گەلێ کوردستانێ.
تُتاح هذه الصورة أيضا في: کوردی
