نێچیر و نێچیرڤانی دگەل جارێن جاران
ئلیاس نعمۆ خەتاری
ل دەستپێكا ژیانا مرۆڤان و ژبۆ بەردەوامیدان ب ساخبوونێ و خۆپاراستن ژ برسێ، نێچیرێ و نێچیرڤانیێ دگەڵ دەستپێكا ژیانێ دەستپێكریە و قۆناغ بۆ قۆناغێ ئەڤ كارە یێ بەردەوام بوویە كو هەتا ئیرۆ رۆژ كارێ نێچیر و نێچیرڤانیێ یێ بەردەوامە و هەر وێ هەی، لێ هەر قۆناغەك ژ قۆناغەكا دن گەلەك جیاوازی و جوداهی لێ پەیدا دبن و خۆ دهاڤێژنە یێن ناڤدا، بۆ نموونە ل سەردەمێ بەرێ چ دەمێن دووربن یان ژی لسەر وان دەمێن نێزیك ئانكو نەگەلەك دوور، مەرەم ئەوە بەرێ نێچر پێتڤیەك بوو و ژێدەرەكێ ئابووری بوو،لەوما گەلەك ژ خەلكێ بەرێ ئەڤ كارە دكرن.
نێچیر كارەكێ رۆژانە بوو و هەر وەرزەكێ سالێ جۆرەكێ نێچیرا تایبەت دهاتە كرن ب ئامیرێن تایبەت، و ئامیرێن نێچیرڤانیێ ل هەر وەختەكی د جودابوون ژ ئامیرێن وەختەكێ دن لەوما ئەڤ ئامیرێن هەنێ بەردەوام دگهۆرینێ دابوون و دەم بۆ دەمی پێشكەفتی تر دبوون دگەڵ قۆناغێن ژیانێ هەتا ئیرۆ رۆژ گەهشتنا قۆناغێن ئاسنی و بارود و رساسێ و ئامیرێن كەهرەبێ و هتد…،ل هێرە ئەم دێ ئێینە سەر بابەتێ خۆ (جارێن جاران) ئانكو ئەم دێ ئێین كەینە بەحسا بابەتێ نێچیر و نێچیرڤانیێ لسەر وان دەمێن كەڤن دا:
_ پێناسا نێچیرێ: دەمێ ئەم دكەینە بەحسا نێچیرێ ئانكو گرتن و كوشتنا گیانەوەرێن خودێ حەلالكرین بۆ خوارنێ و بۆ هندەك ئێش و نالا ئانكو بۆ دەرمانیێ، نێچیر ل چۆل و دەشت و نەواڵ و كەند و چیایان دئێتەكرن ب هندەك ئامیرێن تایبەت، نابت نێچیر ل وەرزێن ئاڤسبوونێ بێتەكرن چ ل دەشت و چیا بت یان ژی ل ناڤا رۆبار و كانی و دەریایان بت،چنكو هەموو گیانەوەر ل دەمێ هیكا دكن و دەمێ ئاڤسبوونێ دا گونەهە بێتە كوشتن یان ژی گرتن ژبەر تێشكان و خودان كرنێ و ب مەرەما زێدەبوونێ، ئاینێ مە یێ ئێزدیاتیێ ڤێ چەندێ د سەلمینت و دئێتە سەر زمان و خۆیاكرن دگەلەك قەول و بەیت و سەبەقا و دوعایێن مە ئێزدیاندا هاتیە كو ل هندەك وەرز و دەم و وەختێن سالێ دا نێچیر قەدەغەیە و گونەهە بێتەكرن.
_ ژئامیرێن نێچیر و نێچیرڤانیێ:
خەفك ⁄ داف و خەفك ڤەدان:ئانكو ئامیرا گرتنا هندەك جۆرێن گیانەوەران ب ئامیرا خەفكێ، لێ گەلەك جۆرێن خەفكا هەبوون ژبۆ گرتنا نێچیرێ ژوان ژی خەفكێت گرتنا چیچكان ⁄ چوچكا قەبارێ وێ هندی دەستی بوو ب تێلێ چێدكرن ژ دوو لایێن تێلێ پێكدهاتن و ژ پەگامێ وەكی سپرنگی بوو و هندەك بەنكی و پارچەكا داركی بوو دگۆتنێ زمامیتك و ئێك دێنتكەكا گەنمی دگەلدا بوو، ل دەمێ دچۆنە خەفكا ب مەرەما گرتنا چیچكان بەهرا بتر ل وەرزێ پایزێ ل دەمێ مشەختبوونا چیچكان و كێلانا ئەردا و جۆت كرنێ بوو، نێچرڤانی خەفكێت خۆ هێڤاری حازر دكرن و ژمارەكا دێنتكێن گەنمی ب دەرزیكێ دسمتن و هەر خەفكەكێ ئێك دێنتكا گەنمی ب بەنكێ وێ ڤەدكر، شەبەقێ بەری رۆژ هەلاتبا دچۆ ئاقاری و شۆلێ خۆ كربا چی ل بەر غەبركێت ئاڤێ با ئان ژی ل ناڤا ئەردێن جۆتكریبا دێ رابا هەموو خەفكێت خۆ ڤەدابان ئانكو دێ كربانا بن ئەردی و گەلەك جاران تایبەت ل دەمێ باران بارینا نێچیرڤانا جهۆركەكی ئاخا حشك و نەرم دگەل خۆ دبرن دا بكەنە سەر خەفكا ژبەر نەبوونا ئاخا حشك ل دەشتێ ل دەمێ بارانان خەفك ب گشتی دكرنە بن ئەردی بتنێ دێنتكا گەنمی دهاتە دیاركرن،لێ دەمێ چیچك هاتبا و تكلا خۆ یان تكا خۆ ل دێنتكێ دابا ژ نشكەكێ ڤە خەفك پێڤە تەقی و دگرت، بەرێ نێچیرا چیچكا دهاتە كرن ژبۆ خوارنێ بوو و ل ڤێ داویێ چیچك باش دئێنە فرۆتن ئانكو مفایەكا ئابووری دگەهینتە نێچیرڤانان.
بەرتڤك ⁄ لاستیك: ژ داركەكی دوو چكولكینی یێ بچوك پێكدهات هندی دەستێ مرۆڤی بوو، یان ژی مرۆڤی دێ بخۆ دوو دارك ئینابان پێكڤە گرێدابان دابانە دوو چوكل پاشی دێ هەر رەخەك ب لاستیكا ڤەكربان و كۆدەك ب هەردوو لاستیكانڤە دكرن بۆ جیێ بەركی، دهاتە بكارئینان بۆ بەر هاڤێژتنا چیچكان یان ژی بۆ ترساندنا هندەك تەیر و تەوالان ژ بۆ پاراستنا رەز و وەرز و بیستانان ل دەمێن بەر وەرزان.
تەلی: ژ ئاسنەكی و هندەك د دانێت تیژ دهاتە چێكرن و بۆ گرتنا گیانەوەرێن شیردەر دهاتە بكارئینان وەكی كێڤریشكا و روڤیا و سیخورا و گەلەك جۆرێن دن یێت گیانەوەران، تەلی ل ناڤا رەز و بیستانا و وەرزێن گندۆران دهاتنە ڤەدان، باش ڤەدكر و دكرنە دبن ئاخێدا و سەكەهەك یێ پێڤەبوو باش دقوتانە ئەردی داكو گیانەوەرێ بێتە گرتن تەلیێ ب خۆڤە نەبەت و نەرەڤت.
داڤ و بنداڤ: ئەڤە ل چۆل و دەشتێ دهاتە چێكرن بێ چوو ئامیرێن تایبەت بتنێ دێ هاتبان هندەك ئەرد كۆلابان ب قەبارەكێ تایبەت و دێ هندەك دارك ئینابان و تژی سەر قرش و قەمیش و قەسەل كربان و ل پێشیا گیانەوەران چێكربان،لێ دەمێ هەر گیانەوەرەك هاتبا سەر وی قرش و قەمیشی دێ كەفتبا دوێ كونێ دا و پاشی نێچیرڤانی دگرت.
تیرك و كڤان (تیركڤان) :ئامیرەكە ژ دوو داركا و نیڤ مێتەرەكا لاستیكێ یان هەر تشتێ بێتە ڤەزەلاندن وەكی لاستیكێ پێكدهات، تیرك ئانكو داركەكێ درێژ و زراڤ ب شێوەكێ شارازانە دئێتە چێكرن داكو بچتە دناڤ لەشێ گیانەوەرێ بتە ئارمانجا نێچیرڤانی، كڤان داركەكێ پانە و كڤانیە ئانكو نیڤ بازنەیە هەردوو جەمسەرێن وێ دئێنە گرێدان ب وێ لاستیكێ و كونەك تێدایە هەیە داكو تیرك دناڤرا دەربازبت یان ژی بێ كون ژی چێدبت بۆ ئارمانجا نێچیرڤانی و هەموو پێكڤە دبتە تیرك و كڤان.
بەرقانی: ارچەكا ژ بەنكی یان ژی ژ كنچكێ ب شێوەكێ درێژ نێزیكی ئێك مترێ یە و ل نیڤا وێدا جیەكێ تایبەت دئێتە دروستكرن بۆ بەری، پاشی ب شێوەكێ زانا بەری دكەنە دناڤدە و چەند جاران لێك دزڤرینن و ئێك ئالی ژ دەستێ خۆ بەر د دەن و ئالیەك دمینت و ئەو بەر وەكی برقێ بەرەف نیشانێ ڤە راست دچت و هۆسا نێچیر پێ دئێتەكرن لەوما دبێژنێ بەرقانی.
ل هێرە مە دڤێت ئێك تشت بینینە سەر زمان كو دەمێ نێچیر و نێچیرڤانیێ نەمایە و هەگەر مابت ژی گەلەك یا كێم بووی، لەوما ئیرۆ رۆژ بەهرا بتر ژ كارێ نێچیرڤانیێ بۆ زەوق و خۆشی و لەڤزەتێ دئێتە بكارئینان نە ژبۆ پێتڤیەكا تایبەت.
تُتاح هذه الصورة أيضا في: کوردی
