راگەهاندنەکا بلەز ژ مەکتەبا سیاسی یا پارتی دیموکراتی کوردستان
گاڤ
مەکتەبا سیاسی یا پارتی راگەهاند؛ بریارێن دادگەها فیدرالی بۆ لاوازکرنا سازییێن هەرێما کوردستانێ نە و رێ خۆشکریە بۆ دەستهەلاتا فیدرالی کو زێدەگاڤییێ ل سەر دەستهەلاتێن دەستووری یێن هەرێمێ بکەت.
دەقێ راگەهاندنا مەکتەبا سیاسی یا پارتی:
پشتی دەربازبوونا پتر ژ هەشت هەیڤان ل سەر روینشتنێن دادگەها فیدرالی و پاشخستنا ب مەبەست و بێ بەهانەیێن یاسایی و دەستووری، د بریاردانێ ل سەر ئێکلاکرنا وان داخوازیێن ل سەر یاسایا هەلبژارتنێن پەرلەمانێ کوردستانێ یا ژمارە 1 یا سالا 1991 هاتبوونە پێشکێشکرن. دوماهی جار ل 21ی شوباتا 2024 دادگەها فیدرالی بریارەک راگەهاند کو تێدا مافێن دەستووری یێن هەرێما کوردستانێ و بنەمایێن فیدرالی و پرەنسیپێن لێک جوداکرنا دەستهەلاتان کو د دەستوورێ ئیراقێ دا هاتینە جێگیرکرن، هاتینە بنپێکرن. ژبەر ڤێ یەکێ مە ب پێدڤی زانی کو گەلێ کوردستانێ ب رێکا ڤێ راگەهاندنێ ئاگەهداری روویێ نەرەوا یێ بریارا دادگەهێ ببن.
یا ئاشکرایە خەبات و تێکوشانا گەلێ کوردستانێ ب درێژاهییا سەدەیا بۆری ژ پێخەمەت رەتکرنا دکتاتۆریەت و راپەرین ل دژی زولما حکومەتێن ئێک ل دویڤ ئێک یێن ئیراقێ بوو، ژبۆ گەهشتنا ئازادییێ و بدەستڤەئینانا مافێن سیاسی و دیمۆکراسی یێن رەوا ل گۆرەی پەیماننامە و بەلگەنامەیێن نێڤدەولەتی، تا گەهشتییە وی رادەیی گەلێ کوردستانێ ل سالا 1991 سەرهلدان ل دژی دکتاتۆریەتێ کر و زێدەباری قوربانییان شیا رووبەرەکێ بەرفرەهـ یێ ئاخا کوردستانا ئیراقێ ئازاد بکەت و قەوارەیەکێ سیاسی خودان دەستهەلاتێن یاسادانان و بجهئینان و دادوەری ب دامەزرینیت. ئەەڤ پشتی وێ یەکێ یە کو جەنابێ سەرۆک بارزانی ل بوهارا هەمان سال داخوازا کرنا هەلبژارتنێن ئازادانە کر بۆ دامەزراندنا پەرلەمانێ کوردستانێ کو ژ وێرێ دەستهەلاتێن سیاسی یێن دی یێن هەرێمێ سەرهلدا و بوو وەستگەهەک بۆ ڤەگوهاستنا شەرعییەتا شورەشگیری بۆ شەرعییەتا یاسایی و دیمۆکراسی، زێدەباری ڤێ ژی پەرلەمانێ کوردستانێ بریارا فیدرالیەتێ دا وەک بنەمایەک بۆ دیارکرنا رەنگ و سروشتێ پەیوەندیێن هەرێمێ د چارچووڤەیێ سیستەمەکێ دیمۆکراسی دا ب ئارمانجا ئاڤاکرنا ئیراقەکا نوی دا.
ژ ئەنجامێ هەرفتنا رژێما دکتاتۆری ل سالا 2003ێ، زەمینە هاتە رەخساندن بۆ ژدایکبوونا دەستوورێ ئیراقێ ل سالا 2005ێ کو بەرهەمێ قوربانیدانا گەلێ ئیراقێ یە بۆ بنەجهکرنا ئارمانجێن ئازادی و دیمۆکراسییێ و دامەزراندنا کۆمارەکا فیدرالی، ب رەنگەکی کو ماف و شکویا پێکهاتەیان بهێتە پاراستن و ب یەکسانی سەرەدەری ل گەل بهێتەکرن. هەروەسا دەرگەهێ پشکدارییەکا کارا د هەمی ئاستێن حوکم و ئیداری بۆ هەمی ئالییان هاتە ڤەکرن. ئەڤە بوو ئەگەرێ پشتراستبوونا گەلێ کوردستانێ و دەستهەلاتێن وان یێن رەوا تا ل گەل هێزێن سیاسی یێن نشتیمانی بۆ ئاڤاکرنا ئیراقەکا نوی و دامەزراندنا سیستەمەکێ فیدرالی کار بکەن، ب رەنگەکی کو پێکهاتە و دەستهەلاتێن وان د دەستووری دا رەنگ ڤەدا و رازیبوونا نێزیکی ٪80 یا پێکهاتەیێن گەلێ ئیراقێ ب دەستڤەئینا کو د مێژوویا گەلان دا یا کێموێنە بوو.
ل گەل ڤێ هەمییێ، راستیەک هەیە کو ناهێتە ڤەشارتن، ئەو ژی ئەوە ماددە و برگەیێن دەستووری بەردەوام ژ ئالیێ هندەک سازییێن فیدرالی ڤە دهێنە پشتگوههاڤێتن و بنپێکرن، ژ هەمییان مەترسیدارتر ژی ئەوە یا دادگەها فیدرالی دکەت کو بەروڤاژی ئەرکێن وێ یێن سەرەکینە کو بریتینە ژ گرەنتیکرنا بجهئینانا بەندێن دەستووری و بەرگریکرن ژ سیستەمێ فیدرالی و بجهئینانێ ب رێکا پێگیربوون ب سەروەرییا دەستوور و دابەشکرنا دەستهەلاتان. جهێ ئاماژەپێکرنێ نە کو بریارێن لدویڤ ئێک یێن دادگەها فیدرالی بووینە ئەگەرێ بنپێکرنا پرەنسیپێن جوداکرنا دەستهەلاتان، ب رەنگەکی کو دادگەهـ بۆ ئێخستییە د پێگەهێ دەستهەلاتا یاسادانان و بجهئینانێ دا و هندەک دەستهەلات و تایبەتمەندی ب خۆ داینە کو دەستووری نەداینی.
ژبلی ڤان هەمییان ژی، دادگەها فیدرالی د بریارێن ڤێ دوماهییێ دا بزاڤا کێمکرنا دەستهەلات و تایبەتمەندییێن هەرێما کوردستانێ کریە و کار کریە بۆ لاوازکرنا سازییێن وێ ب رێکا خوشکرنا رێکێ بۆ دەستهەلاتێن فیدرالی داکو زێدەگاڤییێ ل سەر دەستهەلاتێن دەستووری یێن هەرێمێ بکەن، د دەمەکی دا کو دەستووری دانپێدان ب شەرعییەتا دەستهەلاتا یاسادانان و بجهئینان و دادوەری یا هەرێمێ کریە ل گۆرەی ماددەیێن 117 و 121. دوماهی جار ژی بریارا دادگەها فیدرالی سەربارەت ب نەدەستووریبوونا هندەک ژ ماددە و برگەیێن یاسایا هەلبژارتنێن پەرلەمانێ کوردستانی، وێ دەردئێخیت کو دادگەهێ رێک ب خۆ دایە ب هەموارکرنا یاسایێ، کو ئەڤە ژی کارێ دەستهەلاتا سادانانێ یە نەک دەستهەلاتا دادوەری، هەروەسا بنپێکرنا بنەمایێن جوداکرنا دەستهەلاتانە کو د ماددەیێ 47 یێ دەستووری دا هاتییە.
یا ئاشکرایە کو کێمکرنا ژمارەیا کورسییێن پەرلەمانی و نەهێلانا کورسیێن پێکهاتەیان و دابەشکرنا هەرێمی بۆ چەند ناوچەیێن هەلبژارتنان ژ ئالیێ دادگەها فیدرالی ڤە بێی بەهانەیا دەستووری، ب بنپێکرنا ئاشکرا یا بنەمایێن سەرەکی یێن دەستووری د دانین، ژ بەرکو یاسایا هەلبژارتنێن پەرلەمانێ کوردستانێ دەمێ پتر ژ 30 سالانە کار پێ دهێتەکرن و پێنج خۆلێن هەلبژارتنێن پەرلەمانی هاتینە ئەنجامدان و بوویە بەرێ بنیاتی دیمۆکراسی و نوینەراتیکرنا هەمی پێکهاتە و بوچوونێن جودا، ب رەنگەکی کو هەرێما کوردستانێ وەک بنگەهێ دیمۆکراسی و پێکڤەژیانێ د ناڤەندێن هەرێمی و نێڤدەولەتی دا نیشان دایە. ژ لایەکێ دی ڤە ژی دادگەهـ د خالا پێنجێ یا بریارا خۆ دا دەربارەی هەردو سیستەمێن ئێک بازنەیی و فرەبازنەیێ ، نەشیایە ب سەلمینیت کو ئێک بازنەیی ل هەرێمی نەدەستووریە و ئاماژەیەکا روونە کو سیستەمێ ئێک بازنەیی لایەنێ باش و بهێز هەیە، هەرچەندە خالێن لاواز ژی هەنە، بێگومان د سیستەمێ فرەبازنەیێ ژی دا دهێتە تێبینیکرن کو لایەنێ بهێز و باش هەنە ل گەل لایەنێن لاواز، لێ ناگەهنە وی ئاستی کو ببنە نەدەستووری. بەلکو ئەو دێ مینیت بۆ هەلسەنگاندن و دەستهەلاتێن یاسادانەر، وەک پێشتر مە د هەلبژارتنێن جڤاتا نشتیمانی یا ئیراقێ دا دیتی کو ل دەستپێکێ یاسا ب ئێک بازنە هاتبوو دانان و پاشان کرە 18 و پاشان 83 و دویڤ دا ل سالا 2023 کرە 18 بازنە، بێی کو د چ قوناغان دا بریار ل سەر نەدەستووریا وان بهێتەدان، لێ دادگەهێ خۆ ئێخستییە ل جهێ یاسادانەرێێن هەرێمێ، لەورا بریار د وی بابەتی دایە کو دەستووری رێک پێ نەدایە. ل هەمان دەم دا پێدڤیە بێژین کو خالا لاواز یا سیستەمێ فرە بازنەیێ ئەوە کو دەلیڤێ نادەتە حزبێن بچوویک و ناڤنجی کو نوینەراتییا دەنگێن وان ب تەمامی بکەن. ئەڤە د بەرژەوەندییا نشتیمانی دا نینە و د بەرژەوەندییا حزبێن مەزن دایە.
ژ لایەکێ دیڤە ژی نەهێلانا کورسیێن پێکهاتەیان ل هەرێمێ، ل گەل یاسایا هەلبژارتنێن جڤاتا نوینەرێن فیدرالی و جڤاتێن پارێزگەهێن ئیراقێ دا هەڤدژە کو کورسی بۆ پێکهاتەیان دیارکرینە، هەروەسا ل گەل ماددەیێ 49 برگەیا ئێکێ و 125 یا دەستووری هەڤدژە، کو دوپاتیێ ل سەر لبەرچاڤوەرگرتنا نوینەراتیکرنا هەمی پێکهاتەیێن گەلی ل جڤاتا نوینەران بدەستڤەئینانا مافێن هەمی نەتەوەیان دکەن وەکی تورکمان، کلدان، سریان، ئاشۆر، ئەرمەن و هەمی پێکهاتەیێن دی.
د دەرئەنجام دا بریارێن دادگەها فیدرالی بوونە ئەگەرێ ئالۆزییا پەیوەندییێن د ناڤبەتا دەستهەلاتێن فیدرالی و دەتهەلاتێن هەرێمێ دا، ب رەنگەکی گەفان ل بنەمایێن دەستووری دکەن کو دەولەتا فیدرالی و سیستەمێ دیمۆکراسی ل سەر هاتییە ئاڤاکرن. ئەڤەژی وێ دکەت کو ئیراق بەرەڤ ئارستەیێ سیستەمەکێ مەرکەزی بچیت و ژ سیستەمێ فیدرالی دویر بکەڤیت، ژبەر ڤێ یەکێ ل سەر هەمی هەڤپشکێن حوکمرانییێ ب گشتی و هەڤپەیانێن ئیدارەیا دەولەتێ ب تایبەتی پێدڤییە ب رژدی کار بکەن ژ پێخەمەت پابەندبوون ب دەستووری و بەندێن رێککەفتنا پێکئینانا هەڤپەیمانییا ئیدارەیا دەولەتێ و لەزکرن د بەرهەڤکرن و دەرچوونا یاسایا نەفت و غازێ و یاسایا دامەزراندنا جڤاتا فیدرالی، ب تایبەتی دەرکرنا یاسایا دادگەها فیدرالی بۆ چارەکرنا کێشەیا شەرعییەتا دەستووری یا ڤێ دادگەهێ ل گۆرەی رێکارێن دەستووری کو د ماددەیا 92 دا هاتییە، و گرەنتیکرنا سەربخۆبوونا دادگەهێ و پشتراستبوونێ ژ وێ یەکێ بۆ بجهئینانا دەستووری گاڤان بهاڤێژیت، هەروەسا پێدڤییە دەستوور ببیتە بنەما بۆ چارەکرنا کێشەیێن هەولێر و بەغدا وژڤێ پتر ژی دادگەها فیدرالی بۆ مەرەمێن سیاسی نەهێتە بکارئینان.
تُتاح هذه الصورة أيضا في: کوردی
