ژبۆ پیڤانێ و كێشانێ چی دهاتە بكار ئینان دگەل جارێن جاران
ئەلیاس نەعمۆ خەتاری
تەرازوو: نیشانا هەقیێ و دادپەروەریێ یە ل هەموو جیهانێ، ژبەرێ دا تەرازوو دهاتە بكارئینان بۆ پیڤانا تشتان، تەرازوو دەستپێكێ ژ دوو ئالیان پێكدهات دارەكێ ب درێژیا ئێك مێترێ بوو دوهـ زەمبیلك پیڤەگرێددان هەر ئێك ل ئالیەكی بوو ب دڕێژیا نیڤ مێترێ دهاتنە خوار هەردوو ئالیێن كێشا وان هنجی ئێك بوون، دەمێ پیڤانێ بەهرا بتر بەرێ تشتەك ب تشتەكی بوو بۆ نموونە تری ب گەنمی دێ هەر ئالیەكی تشتەكێ كربانێ هەتا هنجی ئێك لێ هاتبان هۆسا كرین و فرۆتن دهاتە كرن ب تەرازووێ و پاشی هێدی هێدی پێشكەفتن چێبووینە بوویە سێلك و پاشی بوویە تەنەكا و هەتا بوویە دەمێ رەقەم و ژماران.
تەنەكە: یەكا چارمەلبەنی بوو تەنكا مەزن هەبوو و یا بچووك بوو هەتا ئیرۆ رۆژ كێشان و پیڤان ب تەنكان یا هەی.
قۆتیك:یا خروڤر و كورت و درێژە و بۆ هلگرتنا گەلەك تشتێن شل و نەرم دئێنە بكارئینان.
گەلێنە⁄ غەلونە ⁄ غالون: دهاتە بكارئینان ژبۆ مادەیێن (شل _ رۆن) تایبەت ل ناڤا خەلكێ مە بۆ پیڤان و هلگرتنا گازێ دهاتە بكارئینان.
بەرمیل: بەرمیل گەلەك تور وێت هەین و بۆ پیڤان و هلگرتنا گەلەك تشتان بكێردئێن لێ بەهرا بتر بۆ ئاڤێ و گازێ مە ب كاردئینان.
وەقی: یەكا كێشانێ بوو و كێمتربوو ژ كیلۆنێ.
گەز: یەكا پیڤانێ بوو كێمتربوو ژ مێتەرێ بۆ پیڤانا قوماشی دهاتە بكارئینان.
بۆست: ئانكو فڕاهیا دەستێ مرۆڤی دەمێ مرۆڤی دەستێ خۆ ڤەددا بۆ پیڤانا درێژیێ دهاتە بكارئینان.
گەمش:ئێك دەستێ مرۆڤی یە دەمێ تژی دبت ئانكو گەمشەكە فلان تشتی.
مست: هەردوو دەستێن مرۆڤی پێكڤە ئانكو دوو گەمش دەمێ ژ تشتەكی دئێنە دۆگرتن.
لنگ (قەدم) : درێژیا لنگێ مرۆڤی یە بۆ پیڤانێ دهاتە بكارئینان.
گاڤ: فراهیا هەردوو لنگایە دەمێ مرۆڤ گاڤا خۆ دهاڤێژت بۆ پیڤانێ دئێتە بكارئینان.
تەغار و وەزن و جۆت:ئەكێن پیڤانا عەردینە ل دەمێ كرین و فڕۆتنێ و ل دەمێ چاندنێ و درووتنێ دئێنە بكارئینان.
تێرك و تێرتۆفك: بۆ كێشانا گەنم و جەهی بوو ژ بێدەران بۆ نافمالێ دهاتە بكارئینان، ژ موێ بزنان دهاتنە چێكرن ژ دوو ئالیان پێك دهێت، و دانانە سەر پشتا دەوارا ئەوێت بارهلگر ل دەمێ كار و كریارێن بەرێ ل دەشت و چۆل و چیان، چێكرنا تێركێ هەر وەكی چێكرنا جهۆركان بوو لێ ب شێوەكی مەزنتر و بۆ باركرنا دەخلودانی و بەرهەمێن چاندنیێ ژ جیەكی بۆ جیەكێ دی،هەر دیسان تێركێن مەزن هەبوون و تێركێن بچوك ژی هەبوون بۆ نموونە یێن بۆ سەر پشتا مەهین و هەسپان چێكربان هەلبەت مەزنتڕ بوون ژ وان یێن بۆ سەر پشتا گوهـ درێژان چێكربان.
عەلب: ژداری دهاتە چێكرن بۆ پیڤانا گەنم و جەهی و بەرهەمێن چاندنێ دهاتە بكارئینان، هەلبەت عەلبا مەزن هەبوو و یا بچووك.
داركێ عەلبێ:
داركەكی راست بوو دەمێ عەڵب تژی دكرن دڤیا داركی لێ بدەن و ل سەر دانێن داكو راست و دروست بت و هەموو عەلب هنجی ئێك بوون.
گوونی: ل هێرە دوو جۆرێن گونییا هەبوون گونیێ بەنكی و گونیێ لایلونی هەلبەت ئێ بەنكی مەزنتر بوو، گونی دئێتە بكار ئینان بۆ پیڤان و ڤەگوهاستن و هلگرتنا بەرهەمێن چاندنێ،وەكی گەنم وجەهـ و نەهك و نیسك و هەموو جۆرێن تۆڤی و دینتكان.
شەل و شریفی: دئینە بكار ئینان بۆ پیڤان و هلگرتنا كایێ هەلبەت شریفی مەزنترە ژ شەلێ.
ئەگەر بێین و باش بەرێ خۆ بدەینێ دێ بینین ل سەر دەمێن بەرێ و ژبەر كێم پەیدابوونا ئامیرێن پیڤانێ گەلەك ئامیرێن ناڤمالێ دهاتنە بكارئینان بۆ ئەڤی كاری، بۆ نموونە دێ ترارەكی تشتەكی ژ مالەكێ ئینابان و پاشی دێ ب وی تراری ئەو تشتە زڤراندباڤە هەر هۆسا ب جهۆركا و گونییان و بەرمیلا و گەلەك ئامیرێن دی ئێن نافمالێ لێ نە ب شێوەكی یاسایی ئانكو گۆترە.
تُتاح هذه الصورة أيضا في: کوردی
