چارەنڤیسێ كۆتا ئێزدیان بەر ب چ ئاقار؟
بیرهات هاروون رەشید
دەمەك بوو خۆلا چارێ یا پەرلەمانێ كوردستانێ (فراكسیۆنا پارتی) د بزاڤێن بەردەوام دابوون،كو بابەتێ كۆتایا ئێزدیان بێتە ئێكلاكرن و مافێ ئێزدیان نەئێتە خوارن و ژ چەند كورسیكێن خۆ یێن دەستهەلاتا یاسادانانێ بێبەهرنەبن و هەست ب هەبوونا خۆ ل پەرلەمانێ كوردستانێ بكن.
زێدەباری ڤێ چەندێ ل وی دەمێ رێگریێن بەردەوام ژ ئالیێ كۆمەكا پارتێن سیاسی ل هەرێمێ ڤە هەبوون، كو نابت كۆتا ژبۆ ئێزدیان بێتە دروستكرن ب بەهانەیا وێ چەندێ كو كوردن و هیچ جوداهیەكا وان دگەل پێكهاتە و ئاینێن دی نینە، لێ ژ روویێ راستەقینەیێ ڤێ چەندێ رێگری هەبوون بەرامبەر ب (PDK) كو دێ بتە سەدەمێ زێدەبوونا دەنگ و رەنگێ ڤێ پارتیێ ل پەرلەمانێ ناڤبری،ئەڤە ژی دێ كارتێكرنێ لسەر بەرژەوەندیێن ئالیێن دی ل دەمێ دەنگدانێ لسەر پرسێن گرنگ كت،ژ بەر ڤێ چەندێ وەك ئەگەرەكێ سیاسی و ئۆلی و نەتەوەیی دەنگ لسەر كۆتایا ئێزدیان نەهاتە دان و تا ئیرۆ ئەڤ پرسگرێكە د دەرهەق ئێزدیان دا هەلاویستی مایە،هەڤدەم ئەڤ پێنگاڤە ئەگەر بێتە هاڤێژتن بۆ دەنگدان و دانپێدانێ ب هەبوونا كۆتایا ئێزدیان ل پەرلەمانێ هەرێمێ دێ رێخۆشكەرەكێ باش و بهێزبت بۆ پارستنا دەنگێ ئێزدیان و زامنكرن و زێدەكرنا نوونەرێن وان ل دەستهەلاتا یاسادانانێ.
(كۆتا) ژ دوو ئالیێن جودا ڤە:
ئالیێ ئێكێ
تێگەهـ و رەهەندێ دیرۆكیێ كۆتایێ: پەیڤا كۆتا د بنەكۆكا خۆ دا پەیڤەكا كوردی و عەرەبی نینە، بەلكو ئێكەم جار ژ ئالیێ سەرۆكێ وی چاخیێ ئەمریكا (جۆن كیندی) ڤە، ل سالا(1961)ێ ئاماژە پێ هاتیەكرن بۆ پاراستنا مافێن رەشپیستان، كو دەمەكێ درێژ بوو ژ ئالیێ خودانێن كاریڤە ل كەرتێ تایبەت و میری هاتبوونە پشتگۆخستن و بێ بەهركرن ژ مافێن وانێن سروشتی، سیاسی و ئابووری و..هتد،كۆتا دبنەمایێ خۆ دا ب رامانا پشك یان ماف یان رێژە دئێت، ب وان گرۆپ، ئاین، كەمینە و پێكهاتەیان دئێتە دان، كو هەبوونا وان ل وەلاتی دە لاوازە ژ هەموو روویەكی ڤە، هەتا ڤێ داویێ بوویە پەیڤەكا بەربەلاڤ و گەلەك وەلاتان هەبوونا وێ ب دەستهەلاتا یاسادانانێ ڤە گرێدایی یە؛ ب مەرەما زێدەكرنا نوونەرێن ڤان تەخان،رەهەندەكێ دی یێ دیرۆكی هەیە كو ئێزدی ب خۆ دەربارەی ڤێ پرسێ كەمتەرخەمبووینە، ب تایبەت پشتی دامەزراندنا دەولەتا عیِراقێ ل نیڤا ئێكێ ژ سەدەیێ بۆری(1921)ێ كو نكارینە وەك پێتڤی ژبەر هەر ئەگەرەكی بوویە رێگر، مفایی ژ داخوازكرنا كۆتایێ ببینن، د هەمان دەمدە ل وی چاخی كرستیانان كاریبوون مفاداربن ب دەستڤەئینانا سیستەمێ كۆتایێ لسەر ئاستێ دەستهەلاتێن یاسادانان و بجهئینانێ.
ئالیێ دووێ
رەهەندێ دەستووری و یاسایی یێ كۆتایێ:ل عێراقێ دەستوورەك هەیە ل(15ئەكتۆبەرا 2005)ێ دەنگ لسەر هاتیە دان، كو دبتە دەستوورەكێ ئالۆز و بەحسا بابەتێ كۆتایێ نەهاتیەكرن، ژبەر هەستیاریا لادان و گهۆرین و راستڤەكرنا ماددە و برگەیێن وێ، لەورا یاسادانەرێ دەستووری ئەڤ یەكە ژبۆ یاسایێن تەمامكەر هێلایە كو ڤێ ڤالاهیێ نەهێلتەڤە، ژبەرڤێ چەندێ لدووڤ یاسایا نووی یا هەلبژارتنێن عێراقێ یا ژمارە (9) یا سالا (2020)ێ ل ماددەیا (13/پانیا/ف/ب) بتنێ كورسیەك ل پارێزگەها نەینەوا ب ئێزدیان هاتیەدان، تا رادەیەكی باشە لێ گرنگە رەوش و جۆگرافیا ئێزدیان بێتە بەرچاڤكرن ل عێراقێ و هەرێمێ كو كورسیێن ئێزدیان بێنە زێدەكرن لدووڤ رێككەفتنەكا سیاسی ل ناڤبەرا وان پارتێن كو زۆرینەیا ئێزدیان دگەلدانە،ژبەرڤێ چەندێ رۆلێ پارتی دیموكراتی كوردستان ب گرنگ و وێرەك دبینم دپاراستنا پێگەهێ سیاسی و حكومی و جوگرافیێ ئێزدیان چ ل هەرێمێ یان دەرڤەی كارگێریا وێ و دەستووری بكەنە ئالاڤەكێ سەرەكی بۆ رێزگرتن و پاراستنا مافێن ئێزدیان و تەڤ پێكهاتەیێن دی و لژێر سیبەرا ڤێ قانوونا بلند داكۆكی و بەرەڤانی ژمافێ هەموو تەخەكێ بێتەكرن،واتە رێكخستنا رەهەندێ یاساییێ سیستەمێ كۆتایێ دێ بۆ سەر چار تەوەرێن گرنگ ئێتە دابەشكرن، هەر ئێك ئالیێ خۆ ڤە ببنە باشترین ئالاڤێن بەرجەستەكرن و پارێزگاریكرن ژ مافێن ئاین و كەمینەیان ل هەرێمێ ئەو ژی:دەستورەكێ بهێز و رێكوپێك، یاسایێن نۆرمال یێن نشتیمانی، رێنما و بریارێن كۆمسیۆنا بلندا هەلبژارتنان ل هەرێمێ، زێدەباری بەرچاڤكرنا وان هەموو رێككەفتن و پەیمانێن نێڤ دەولەتی و یاداشتنامێن (UN) و جارناما جیهانیا مافێ مرۆڤی ل(1948)ێ ب تایبەت ئەو ماددە و بەندێن گرێدایی پارێزڤانیكرن ژ مافێن كۆمەلە، پێكهاتە و تەخێن لاواز كو گەهشتنا وان ب دەستهەلاتێ ئەستەمە، ئەگەر پشتەڤانیا حكومەتێن ناڤخۆیی و نێڤ دەولەتی نەبت.
ل هەر وەلاتەكی دەستوور بلندترینە، لێ یاسایا هەلبژارتنان دئێتە هژمارتن ژ مەترسیدارترین یاسایان پشتی دەستووری، كو دەنگێ پارتێن بچووك و كەمینەیان دزەیی پێ بێتەكرن، نەخاسمە ل وان وەلاتێن پەیرەوكەرێن رێبازێن هۆزێ، بەرژەوەندیێن كەسۆكی، دەستوەردانێن دەرەكی، گەندەلی و فرە پارت تێدا زالبن، دەرئەنجام یاسایەكە لدووڤ ڤیان و داخوازیێن خۆ دادرێژن كو هەر لسەر كورسیكا دەستهەلاتێ بمینن و ئەو كۆمەلەیێن سیاسی یێن لاواز و ئاین و كەمینە هەردەم ببنە قوربانیێن بەرژەوەندخوازان، لبن سیبەرەكێ ب بەهانەیا هەبوونا یاسایەكا هەلبژارتنان.
لەورا دبینم هەبوونا (كۆتا)یێ بۆ ئێزدیان و پێكهاتەیێن دی گرنگە ل وەلاتەكێ كو سروشت و جۆگرافیا مە وەسا دخوازت، لێ باشترین چارە و پێنگاڤ هاڤێژتن بۆ وەلاتەكێ سەردەم هەبوونا یاسایەكا بهێز و رێكخستی و نشتیمانی یا هەلبژارتنایە لبن تیرۆژكێن دەستووری و یاسایێن نێڤ دەولەتی، ب ئەندازە و مێشكەكێ ژیرانە بێتە نڤیسین كو دگەل پێشڤەچۆنێن ژیانێ بگونجت و ب شێوەكی نەرمین تێدا مافێ هەموو لیست، كۆمەلە، ئاین و پێكهاتە، رێكخراو، پارتێن بچووك و سروشت و جوگرافیا و دەنگێ وان بێتە وێنەكرن و پاراستن، د ئەنجام دا ئەم پێتڤی ب هیچ پارت و كۆمەلەیەكێ نابین بۆ گەهشتن ب دەستهەلاتێ و هەر بەربژێرەك لدووڤ ژێهاتی و دەنگ و رەنگێ خۆ ژ ئالیێ خەلكی ڤە بێتە هەلبژارتن دوور ژ بنەما و رێسایێن پێكهاتە، كەسۆكی و هۆزێ،دگەل ڤێ یەكێ، چاڤەرێبوونا كارەكێ بڤی شێوەی ئەستەمە ل وەلاتەكی كو ژ سروشتیترین مافێن تە پشكداریا تەیە ل دەستهەلاتێ و هێش ل تە هیڤی و مرازە بتنێ هەبوونا كۆتایەكێ،ئەڤە ماوەیەكە كابینا نەهێ یا حكومەتا هەرێمێ پێنگاڤێن باش و وێرەك هاڤێژتینە مەیدانێ و تا رادەیەكی باش كاریە هێزا گەنجان و شیان و بسپۆریا بەرپرسان گەشەیێ پێ بدەت و لسەر بنەمایێ (كەسێ ژهەژی بۆ جیێن ژهەژی) بێنە دانان و كورسی بێنە پركرن، ئەڤە قۆناغەكا بهێز و دلخۆشكەرە بەرەف دادیێ و پەیرەوكرنا هێزا یاسا و بریارێن حكومەتێ.
لڤێدەر ئەركێ لسەر ملێن پارتی دیموكراتی كوردستان و لایەنێن دی یێن سیاسییە، بگەهنە رێككەفتنەكێ و دەنگی لسەر كۆتایا ئێزدیان بدەن و دەنگێ وانێ رەسەن بپارێزن، دوور ژ بەهانەیێن گرێدانا ئێزدیان ب پرسێن نەتەوەیی ڤە، نەخێر جوداهی هەیە و گەرەكە ب دادی و قانوونێ دەنگێ ئێزدیان ل پەرلەمانێ هەرێمێ بێتە زێدەكرن،وەك قەرەبوویەكا بچووك بەرامبەر وێ رەسەنایەتیا ئێزدیان كو ژبەر كورد بوونا خۆ ب دەهان جاران رووبرووی فرمان و كۆمكوژیان بووینە.
تُتاح هذه الصورة أيضا في: کوردی