چ ناگەهیتە سپیاتییا بەفرێ
شەڤا زمانی تێ نەبیت…
– ئەدۆنیس –
وەرگێڕان/ ئەمین بۆتانی
(قەفتەك ژ هەلبەستێن ئەدۆنیس ی، دیاری بۆ/ ساكار كامل،
ڤەهێل محسن، عیسا بۆتانی، ئیبراهیم یاسین. و هەمی خۆرتێن
هەلبەستڤان و خوەندەڤانێن هەلبەستێ، رێز و حورمەت).
*
– هەلبەست –
وا هەلبەستێ؟
دەما دهێیە جەم من،
ما تو ڤی جلكێ خوەیێ رەشی درێژ
ناگهوڕی؟
چما تە پێخوەشە
ئەز گلمتكەكا شەڤێ
بكەمە دناڤ هەر پەیڤەكا تەدا؟
تە ئەڤ دەنگڤەدانە ژكیڤە ئانی
ئەوا سینگێ ئاسمانان شەق دكەت؟
ئو تو ب خوە
چەند پیتەكێن پرت و بەلاڤا لسەر كاغەزێ!
ئەوا ئەڤرۆ
دێمێ تە تژی كوریشك دكەت
نە پیراتی یە، نە كالبوون
لێ ئەو زارۆكتی ب خوەیە!
بنێڕە، نها چەوا ئیرۆ دهوندرێ تە دا
سەرێ خوە دادنێتە سەر ملێ رۆژێ،
كو بەری هینگێ دهوندرێ تە دا
لەپتی بوو
دناڤبەرا هەردوو لنگێن شەڤێ.
وی دەمی ئەو عەرەبانك گەهشتبوو
ئەوا كو وان نامەیان بۆ تە دگەهینیت
ژلایێ غەیبێ ڤە هاتینە نڤیسین.
وا هەلبەستێ؟
بێژە – با – ی
كەس رێكێ ل تە ناگریت
بهێیە دبن جلكێن من ڤە
تە چەوا بڤێت و كەنگی بڤێت.
لێ ژێ بپرسە: ئەرێ بایۆ
كارێ تە چیە و
تو بۆ كێ شۆل دكەی؟
شادی و خەمگینی
دوو چپكێن خوناڤێنە لسەر ئەنیا تە،
ژیان ژی بیستانەكە
وەرز تێدا پەیاسا دكەن.
من چ جەنگ نەدیتینە
دناڤبەرا رۆناهی و رۆناهیێ دا،
وەكی وێ جەنگا
دناڤبەرا تە و
نافكا وێ ژنێ دا قەومی،
ئەوا تە دزارۆكینیا خوەدا حەژێدكر.
بیرا من دهێت
نەخاسمە ئەز هەڤدەمێ وێ جەنگێ بووم،
م لبیرە كو من گۆتیە دەمی:
هەكە تە دوو گوه پێڤەبانە
دا گەردوونی ئێخمە بن پیێن خوە دا،
ئو دا پسپسەكێ ژخوە ئینم:
چ ئێكەمین نینە ژبلی دوماهیێ.
ڤێجا؟!
وا هەلبەستێ
ما تو ڤی جلكێ خوەیێ رەشی درێژ
ناهاڤێژی؟.
***
با- ئەو ب خوە ئاخینكە
(1980-1982 بەیرووت)
1. رێكەفت
كوشتن مەمكەكا بەیرووتێ بوو،
خوین ژی مەمكا دیتر.
دناڤبەرا هەردووا دا
ئەز فێر دبووم
كا چەوا شیری بدەمە دەمی.
زێمارا كەنداڤان
ژخوینەكا دی یا نەدیتی بەربوویە جاد و كۆلانان.
ئاگری گۆت: ئەز دێ خوەلیێ كەمە سەمیان.
خوەلیێ گۆت: ئەز وەسیەتا خوە نانڤیسم.
با- ی گۆت: ئەز دێ بمە شاهێد.
دەستێن ژێڤەبووی و
سەرێن ستویێ خوە ناس ناكن،
دناڤ بابەلیسكێ دا دفڕین.
رۆناهیێ قێژی ڤەددا و
هەوارا خوە دبرە بەر سهێ.
گلۆپا هەرا جان ئەم هەلكەین
نە ئەوە كو رۆناهیێ
لێ ئەوە كو سهێ ببینین.
2. دۆرپێچ
تۆز و دومان
ب چەنگێن خوە
دێمێ پەیادان ڤەدمالیت.
هن كونێن ئەردی
هەلما وەستیانێ ژێ بلند دبیت.
باژێڕ پرتی پرتی
د دەڤێ سرووش و وەحیێدا،
خەمگینی ژی
ب كێلەكا ئاسمانی ڤە هەلدچیت.
ئەو غەیبا كو باژێڕی دكەتە بەرخوە
كەلەخ هەینە بڕێڤە دچن.
وان كەلەخا
پێ هەنە مینا پیێن مەلكەزەنان.
كەس دسهێ دا بڕێڤە ناچیت،
كەس ل بەر هەتاڤێ بڕێڤە ناچیت.
دناڤبەرا هەردووا ژی
ئەز چ رێكا نابینم.
ئەڤرۆ ڤەدچەمیێت.
ڤالاهی لسەر چیچكا روودنێت.
كۆلان رازی بوو ببیتە گۆپال
بۆ دەستێ
وی پیرەمێرێ رۆژناما دفرۆشیت.
هەوارەك باژێڕی دبڕیت و
لەڤەنێ دەمژمێرا دپرتكینیت.
پێژنەك هەلما دیرۆكێ هەلدگریت.
ئەڤ چ بەرێ كەڤنارە
غەیبێ ڤەدخوینیت و
ئاگر ژی وێ ڤەدخوینیت؟
ئەڤ چ لێڤن
داچەمیاینە سەر دالەڤەیێن خوە؟
شەوق و شەمالا پاشمایێن تەرمان
د دەمەكیدا
مینا زار و نەردەكێ رەش.
پرسیار بكەن،
ژ وێ شانەدێرا بێدەنگ
پرسیار بكەن،
ئەوا هنداڤی كاڤلان هلاویستی.
دەم بڕەخ منڤە دبزڤیت
دناڤ تێبایەكی دا
گاڤان دهاڤێژیت و
هەمی رێك دایە بەرخوە.
3. جادە
جادەیەك –
هن پەیڤ، هن تشت
دهێن و دچن
لسەر رەنگێ ددان و نەینیكان.
كا ئەو كۆركا تێرا رۆندكان بكەت؟
تشت تشتی دكوژیت
مرۆڤ ژی
وەریسان ژ دەمارێن خوە چێدكەن و
خوە پێ دادڤزینن.
موشەك پاشا
كلكێن خوە بسەر كەلەخان رادكێشیت
زارۆ هەڤوەلاتیێن وینە.
دبن كاڤلاندا
كەلەخێ زارۆیەكێ گەنی دبیت
ناڤێ وێ ژیانە.
رەفێن ئۆلان
دناڤ باغێن مرۆڤتەرمدا پەیاسا دكەن.
كتێب پرتی پرتی دبن
ژبەهیڤانی یا دایكا خوەیا ئەلفابێ.
سوپاس بۆ وێ تۆز و دومانا
تەڤلی دویكێلا شەواتێ دبیت
كو هینكاتیێ بدەتێ.
سوپاس بۆ وێ ناڤبڕا
ناڤبەرا بۆمب و بۆمبەكا دی.
سوپاس بۆ وێ دەربارێ
هێژ پێنگاڤێن مە هەلدگریت.
سوپاس بۆ وی بەری
وانەیا هەدارێ دبێژیت.
میرخوەلی
روودنێت و بەیعەتێ وەردگریت.
ئاسۆ
وەسیەتا ل كوڕێ خوە – با -ی دكەت
ئەڤرۆ ژمالا خوە نەدەركەڤیت.
ئەرێ ما ڤی ئاسمانی
مەمكەكێ دی نینە؟.
4. دەریا
دەریایێ
جلكێ خوەیێ شین دانا و
گینیكەكێ رەملێ كرە بەرخوە.
ئاگر ب رەخوچانێن وێ كەتیە،
ئاسمان ل هنداڤێ وێ
بوویە وەكە دەسمالەكا سۆر.
خەلك دبزڤن و دپەیڤن
نە ژبەر چ
تەنێ كو پشتڕاست بن
ئەو هێژ زندینە.
ژیان ب خوە ئاڤا ژیانێ بوو.
جهێ ئاخینكا نەمابوو.
با، ئەو ب خوە ئاخینك بوو
دناڤ كەلەخێ گەمیان دا،
دناڤا پێژنێن ژ رەنگێ باچونكان.
وەكە خەمداری بۆ بایێ نەساخ،
داروباران نەخوەستن سەمایێ بكەن.
و ئەلندێ گۆتە رۆژێ:
ژئاخافتنێن تە تێناگەهم.
پەیڤ هەمی
یێن بووینە دارستان بۆ بیرئانینێ.
بیرئانینەك ژ رەنگێ لەڤەنان:
تو ناگەهی خوە بسەردا بچەمینی
تە هەند دیت شكەست.
5. شانۆ
مالەك
جیهان تێدا مێهڤانەك هەتا هەتاییە.
هنەك جاران زەحمەتە
میًَهڤانگە ژمێهڤانی بهێتە جوداكرن.
ژنشكەكێڤە،
مال وەكە كەلەخەكێ دهێتە بەرچاڤ
نابزڤیت
تەنێ ب وان كێر و رمان نەبیت
ئەوێن ژهەمی ئالییان وێ ڤەدكوژن.
(ئەرێ ئەڤە وێنەیەكا بەیرووتێ یە؟).
دبیت كو شكەستنا بەیرووتێ ڤەكێشیت:
ئەڤەژی بهایێ وێ سەركەتنێ یە
ئەوا وێ دڤێت بێقام بیت.
لەوا بڤی ئاوایی تەڕابەرا دبیت،
نە تەنێ ل جیه و واران
لێ بەلێ دپزدانكا تشتان دا.
وەها هەلبەست
بۆ شیاربوونا وێ
چاڤێن خوە
لسەر رەنگێ ئەلندێ دڕێسیت.
هەلبەست وێ ڤەناگێڕە،
لێ ئەڤە بەیرووتە هەلبەستێ دبێژە.
ئەو بەیرووتا
چ جار نەهاتیە گۆتن:
تێكستا ئاسێ، مژدار، تالوكە.
ئەو نایێ نڤیساندن
تەنێ ب حبرێ رۆژێ نەبیت.
جادە ئاگر ژێ دهەڕكن.
ئاگر جارەكێ
باچونكان بۆ وەغەرێ دڕێسیت و
جارناژی بۆ خەندقینێ.
هەچكو زارۆكتی
ب خوەلییا پیربوونێ خوە دنخێڤیت.
تەرم تەرم تەرم.
رۆژ دكەڤن مینا پەردەیان
بەرێ چاڤان دگرن.
دناڤ رێوڕەسم و نەپەندێرێن كەڤنار
دناڤ تونێلێن ساوێریێ دكەڤن.
هن ئاخافتن
كەلەخێ بەیرووتێ دۆرپێچ دكەن
هەمی ئاخافتن تێكدەنە،
تەنێ ئەو نەبیت
ئەوا ئەو ب خوە دبێژیت:
نا، دگەل خوشكێن وێ ژدایكێ یان ژی شیری.
ژ نانەكی، ژ لێكشریكبوونا ئاڤ و شیراڤێ
ل پشت پەلچمان
د بن بەلگێن زوها دا.
ژ هەوارا سیپەلان
هەچكو ئەو هەسپن دشهن.
ژ شانۆیەكێ
كەسەك تەنێ قەهرەمانێ وێ نیە.
قەهرەمانێ وێ
نەستا ب هەستا ئاشۆپدانكە.
كەلەخەك
یاریگەها دەمی
تێرا پێنگاڤێن وی ناكەت.
كەلەخەك لێسەر و تۆفانە
هەمی بەراڤێن دیرۆكی تێكدشێلیت.
6. كاڤل
هەیڤێ
خوەدیكێن خوە
لسەر كاڤلان دشكاندن،
بەیرووت ژی
ژ خوین و خوەلیێ
گۆپال چێ دكرن بدەتە بەر خوە.
ئاسمان مینا زنجیران
دپییێن وێ دا خوەیا دكر،
ئەستێر ژی
وەكە خەنجەران
ل تەنشتا وێ دا چقاندی.
ئیرۆ چاڤێن خوە دپەرخینیت و
پێژنەكا كوور:
ئەوا دقەومیت نایێ باوەركرن.
وا بەیرووت بگری
لێ هێسرێن خوە
ب دەسمالا ئاسۆیێ ڤەمالە.
تە جارەكێ نڤیسی ئاسمان
ئەو جار ژی خەلەت،
لەوا ئاسمان ژی نها
ب وێ گونەها تە، تە دنڤیسیت.
ئەز باوەرم
كو تە ئەلفابێیەكا دی هەیە.
***
ئەو ژن
ئەو ژن –
نها تەنێ بیرئانینەكە،
من ئەو دستویێ با – ی دا
وەكە وێنەیەكێ هلاویست
چ جاران ژێ بێزار نابم
هندی لێ ب نێڕم.
*
چ جارا وێ ئەز دیتبام، دا بێژیت:
” خوەزی بشێم
ب ئاڤا چاڤان
دارا زارۆكینی یا خوە
ئاڤ بدەم”.
*
بیرئانینەك
ئاسمان تێدا
وەكە برینەكێ خوەیا دكە،
خوینا وێ دناڤبەرا
دوو ئالیێن كتێبەكێ دڕژیێت،
وانەیەك تێدایە:
شەڤا ئەڤینێ
رۆژە دفەرهەنگا ئەڤرۆدا،
ئەڤرۆیا بیرئانینێ
خەوڕەڤكە د فەرهەنگا شەڤێ دا.
*
ب ناڤێ وێ
نها د مالخوەلیانا مندا
ئۆدە و نڤینك و جه دبەزن،
پسپسێ بۆ من دكەت:
بەسە، بلا بەس بیت
تو هند دناڤ نڤینكا شەڤێ دا
خوە دگەڤزینی.
*
چ؟
ئەڤە ئەو كەڤۆكە
ئەوا گمگما خوە
تەڤلی ئۆرگۆنا دارێ دكەت؟.
*
بیرا من دهێت
ئەز دچوومە ناڤ مالا وێ دا
د وێ شۆكا
ناڤبەرا كەلەخێن مە هەردووا.
*
جارەكێ،
ئەم هەردوو شیاربووین و
شەڤ ما رازای،
وێ حەز كر
روویێ من ب ئاڤا چاڤێن خوە بشۆت.
چێ دبیت ژبەر هندێ بیت،
كو نها پێدحەسم پیێن من
ژ ئاڤێ دترسن.
*
دەم
سڤك ژ عەرەبانكا خوە هاتە خوار،
بدزیكیڤە لێ نێڕی
گرت و رەڤاند – ئەڤ نڤیس ژی بۆ من:
” ئێدی خیچكا راستا وێ بازنۆكێ
ئەوا لدۆرماندۆری ناڤتەنگا وێ دبرسقی،
هەتا هەتا
ژێڤە بوو، چوو”.
*
وەك وێ،
من ژی چ ژئاسمانا نەزانی
ژبلی وان تشتا
ئەوێن ژئەردی ڤەنابن.
*
نها، پشتی دووربوونا وێ
ئەزێ فێر دبم
چەوا وەل خەمین خوە بكەم
بڕژیێنە ناڤ كانیكاندا و
چەوا هەلبەستێن وان گەمیان ژی ڤەخوینم
ئەوێن پاتكا خوە ددەنە ماتماتیكا سیپەلان.
*
ناڤێ من
بشكوژەك چرمسی یە
د گولا ناڤێ وێ دا،
و ئەو كیژ (دوماهی)یە
ئەوا نەگەهشتبیتە تشتەكی و
وێ نەكربیتە (بێدوماهی)؟!.
***
دویكێلەك ژسیپەلان بلند دبیت
ئاسۆیێ
ئەز فێری تیتالا عەوران كرم،
لێ من دویهی عەورەك دیت
چاڤێن ئاسۆیێ دنخاڤت
بێی كو لێبوورینێ ژێ بخوازیت.
*
ل ڤێرە، كو نها لێ ئاكنجیمە
روونشتنا عەوران
لسەر عەرشێ دەمی
گەلەك ڤەدكێشیت.
لێ ئەو مینا
رێزمەندەكێ سەیر خوەیا دكەت،
بدەستودارە و دگەل كەسێ نائاخڤیت
تەنێ دگەل ئێكی نەبیت
ئەو بخوەژی نزانیت كی یە و چی یە.
هاویردۆری وی مرۆڤن
هەر ئێك ژ وان ب یێ دی دكەڤیت و
فەلەك داینە بەر خوە مینا گۆپالی.
*
ڤالاهی ب خوە ژی
ژپەنجەركێن بەفرێ
سەرێ خوە دئینتە دەر.
*
چ ناگەهیتە سپیاتییا بەفرێ
شەڤا زمانی تێ نەبیت.
*
پالەیەك ل باژێڕی:
قەلەڕشكەك دناڤ بەفرێ دا،
وەی سلاڤ بۆ تە
هەی تەیرێ غەریب و كۆچەر،
ئەوێ باژێڕی دشۆت و
قاپیتا بەفرێ كریە بەرخوە.
*
بەفرەكێ كۆچەر
دەلیڤێ ددەتە كەسێ خوەجه
هەمی تخویبان ببڕیت و
دناڤ بیردانكا خوەدا
ببیتە رێڤینگ.
*
ئەز هەرگاڤ حەز دكەم
دمالخوەلیانا ئۆقیانوسا غوبارێ،
جیهانێ ببینم و بخوینم.
ئەڤرۆ باهۆزا بەفرێ ژی
هەر بوێ یەكێ من دئازرینیت.
*
دەمێ سپێدێ –
دەرازینكەك بێزار نابیت
هندی پێنگاڤێن بەرزە مێهڤان بكەت.
بنەدارەك سەرێ خوە
ب نكلێ تەیران دخورینیت.
ئەڤ عەورە ژی
ئەوا هێدی هێدی دهێتە خوار،
هەما پەیسك پەیسك
لسەر پێستركا بەفرێ.
*
دەمێ سپێدێ –
چەند جانە
ئەو هێرشا
بیردانكا من دئینتە سەر من:
حبرێ ژمن دستینیت و
ژبیركرنێ ددەتە من.
*
دەمێ سپێدێ –
ها ئەڤەیە رۆژ
یا دگەل نمنمكا بەفرێ دكەڤیت.
*
دەمێ سپێدێ –
تەیرێ دەمی مشەخت بوو.
*
دەمێ ئێڤاری –
هویرپەڕ دناڤ لنگێن شەڤێ شین دبن.
***
لحێفكەك تژی كون
(كامبردج 17ی ئیلوون/سێپتامبەر 1996)
– 1 –
هن كتێب لسەر تەبلیكێ،
لدۆرماندۆری فنجانا قەهوێ،
لدۆر دەرازینكێ، لسەر تەخچكان.
هن كتێب – جەنگن:
دناڤبەرا عاشقان،
دناڤبەرا خەلكی
دناڤبەرا گۆتن و كریارێ، –
پەنجەركێن سیڕسیڕك و
ئۆدە ژی
دایكەكا جەرگلێسۆتی.
– 2 –
هن پەیڤ
ناوەستیێن ژئاڤاكرنا مالان،
هن مال ژی
ژیان ناوەستیێت ژهەڕفاندنا وان.
– 3 –
من ڤەخوند، ئەزێ ڤەدخوینم
چەند هزرەك مە بڕێڤە دبەن
مینا بیرێن كەڤنار و بەرزە،
ناهێنە ڤەدیتن
ب زانستا كەڤزێ نەبیت.
– 4 –
تنێكی یا من چەندا خوەشە –
نەژبەر هندێ من ڤەدەر،
لێ ژبەركو من بژالە دكەت.
– 5 –
دویهی
شەڤێ سەردانا من كر،
و ژپێرڤە –
رەتكر بوێ شەمەندەفەرێ بچیت
ئەوا ستێر لێ سوار دبن.
– 6 –
خوینا رۆژێ ب خوە
دگۆسكا شەڤێدا
رەش خوەیا دكەت.
– 7 –
ئەڤرۆ
ب تەنێ و كەیفخوەشی ڤە
دێ دمالا خەمگینی یا خوەدا
شەڤبێركا خوە بوورینم.
– 8 –
هەرگاڤ عەور ناجح دبن و
نەخشەیا ڤالاهیێ نیگار دكەن،
پا دەرچوونا ستێرا كەنگی یە؟
– 9 –
وەكە هەڤسۆزی دگەل رۆژەكا سیسڤەبووی
دەم ل كامبردج بڕێڤە ناچیت
هەكە دعەرەبانكەكا ژعەورا نەبیت.
– 10 –
قەلەڕەشكەك
دەنگێ وێ گوڕێل دبیتە بەر پێت من.
– 11 –
هزرا خوە دهندەكی ژ وان دكەم:
ئەوێ چ رێك وی نەبن،
ڤەدقەتیێت
هەتاكو بگەهیتە قۆناغێ.
– 12 –
كولیلكەك –
دەستێن خوە دادنێتە سەر سەرێ خوە.
– 13 –
چ سڕ و سەرمایە،
و ئەزێ ل هەمبێزا رۆژێ.
– 14 –
هێ ی بەژنا سۆرتاری یا هەسپان،
تو راست دبێژی –
جلكێن ڤێ رۆژا عەوردای
بۆ تە تەنگن.
– 15 –
هەیواخ –
رۆژ نەگەهشت دەسمالا خوە رابێخیت،
عەوران جاردی ئەو قەدكرن.
– 16 –
ئەز دڕازێم –
خەمگینی
دناڤ هەردوو دەستێن منە،
كەیفخوەشی ژی
دسینگێ مندا.
– 17 –
خەونا من نەدزانی
ئەوی تەیری لكیڤە بەردەت،
ئەوێ دویهی
دناڤ دارستانا شەڤێ دا گرتی.
– 18 –
كەلەخ
دئێك دەمدا
هەم نێرگزە و هەم گۆل.
– 19 –
هێ ی رۆژێ
من پێبگەهینە،
من ژێ بكە وا شەڤێ.
– 20 –
هزر، جودایە ژكەلەخی،
ئەو تەنێ تەیر و تەوالە ژ قرشكا.
– 21 –
سەرمایێ ژبلی زمانی
چ سەرپۆشك نینە لڤێ جیهانێ،
زمان ژی لحێفكەكە تژی كون.
– 22 –
یا ژخوەیە،
بزاڤا نڤیسینا ڤالاهیێ بكەی
یان ركمانیكرنا ژێبركا با – ی.
– 23 –
پەڕاڤ رازی بوون
ببنە مالا سیپەلان،
ژبەركو سیپەل ب خوە كۆچا پەڕاڤانە.
– 24 –
گەلەك باشە،
ئەز دێ پەردێن ئۆدا خوە ئینمە خوار، –
ما تە تشتەك هەیە بێژیە من
ئەی ئەڤین؟.
***
تُتاح هذه الصورة أيضا في: کوردی
