چیرۆكا خەنسێ و رەشۆ
رائد غانم
ئەڤ چیرۆك ل داویا چەرخێ هەژدێ زاینێ ل دۆرێن سالا (1794)ێ ل شنگال چێبوو،دڤی ماوەی دا شنگال ئێك ژ سنجەقێن سەر ب ویلایەتا جزیرا بۆتان بوو ل سەردەمێ ئیمپراتۆریەتا ئۆسمانی و خەلەفێ خان عەلی سەرۆكێ هۆزا هەسكا میرێ شنگالێ بوو و بهێزترین كەسێ دەڤەرا شنگال بوو،ل شنگال و دەوروبەرێن چیایێ وێ گەلەك هۆزێن ئێزدیان یێن وی دەمی هەبوون وەك (كۆسادیا و موسكالكا ومهركا وهبابا وقیرانیە وسمۆقیە ومندگا وئالدخیە وهەسكا ورەشكا وعلی سۆركا ودەلگا وگۆرگۆركا وجوانا وئالفقرا وچێلكا وهەوێریا وچەلكا وحلیقیە ودنا وجەفریە وخالتا وشەرقیا و … هتد.
رەشۆ كی یە؟
رەشۆ خەلیفا ژ هۆزا كوركوركا یە ژ بابكێ ئەلندكی، و دەیكا وی غەزالا كنعان ژ هۆزا سموقیا یە ژ بابكێ ئوسكی و ئەو ژی خووشكا بەرەكات كنعانە سەرۆكێ بابكێ ئوسكی ژ هۆزا سموقیا،رەشۆ ل دەوروبەرێن سالا( 1770)ێ ل گوندێ كولكـا ل گەلیێ كەرسێ ژدایك بوویە و پشتی كو هاتیە سەردنێ ئێكسەر دەیكا وی غەزالا چۆ بەر دلۆڤانیا خودێ و پشتی دوو سالا ژ دایكبوونا وی بابێ وی خەلیفە ژی ئۆغەرا داویێ كر،رەشۆ سێوی مەزن بوو كەسی گرنگی ب حالێ وی نەدا و تەعلیا ژیانی تامكر هێژ ئەو زارۆكەكی شیرخوەر بوو، پشتی تەمەنێ وی بوویە پێنج سال،خالی وی بەرەكات كنعان سمۆقی ب خودانكرنا وی رابوو ل گوندێ كۆرا سمۆقێ هەتا كو رەشۆ بوویە گەنجەكی بیست سالی، ڕەشۆ بوو هۆزانڤان و فێری ژەنینا عودێ بوو،خەنسێ كچا نەعمەتێ محما یێ مەندكی یە و ل گوندێ حەیالێ یا ئاكنجی بوو و خووشكا هاڤندێ نەعمەت محما سەرۆكێ هۆزا مەندكا بوو و بەرەكاتێ كنعان خووشكەكا دی هەبوو ناڤێ وێ (سافیا كنعان) بوو هەڤژینا هاڤندی نەعمەت.
ل رۆژەكێ بەرەكاتێ كنعانێ سمۆقی بریار دا كو سەرەدانا مالا خووشكا خۆ سافیا هەڤژینا هاڤندی نەعمەت ل گوندێ حەیالێ بكە و كورێ خووشكا خۆ (رەشۆ) ژ گوندێ كۆرا سمۆقێ ب خوەرا برە گوندێ حەیالێ دا ب خالەتا وی (سافیا) بدە ناسكرن،پشتی مانا وان نێزیكی دوو رۆژا ل وێدەرێ،سافیا داخواز ژ برایێ خۆ بەرەكات كنعانی كر كو رەشۆ ل نك مالا وی بمینت، و بەرەكات لسەر ڤێ چەندێ رازی بوو و بەرەكات زڤری یە مالا خۆ و رەشۆ ل نك خالەتا خۆ سافیا ل گوندێ حەیالێ ما و رەشۆ بوو وەك ئەندامەكی ژ خێزانا هاڤندێ نەعمەت.
چەوا ئەڤینی دناڤبەر خەنسێ و رەشۆ دا خویاكر؟
هاڤندێ نەعمەت ژ كەسێن دەولەمەندێن پایە بلند بوو ل دەڤەرا شنگال ل وی دەمی ئاشەكی ئاڤێ هەبوو ل گوندێ بارایێ،هەروەسا ل سكێنیێ و حەیالێ ژی گەلەك تەرش هەبوو ئەردێن چاندنێ یێن بەرفرەهـ و بیستان هەبوون،پشتی كو رەشۆ بوویە وەك تاكەكی ژ تاكێن خێزانا هاڤندی و ل مالا وی كاركری و هەرجار ب خەنسێ (خووشكا هاڤندی نەعمەت) را دچۆ بێریا و هەروەسا دچۆنە ئاڤدانا گارس و جەهی و بیستانا،رۆژ ب رۆژ ئەڤینیێ دەست ب زێدەبوونێ كر ل ناڤبەرا وان دا هەتا كو گەهشتیە وی رادەی كو نكارن بۆ ماوێ ئێك چركەیێ ژ ئێك دوور بكەڤن،ل وی دەمی دا پەیوەندیێن هەردوو هۆزێن قیرانیا ب سەرۆكانیا غانم مەحمێ و مەندكا ب سەرۆكانیا هاڤندێ نەعمەت تێك بچن و ژ ئەنجامێ وێ چەندێ قیرانی رابوون ب دەركرنا مەندكا ژ گوندێ حەیالێ، مەندكا بەر ب باژارێ شنگالێ چۆن و ل گوندێ گوهكمت یێ كو دكەڤتە باشوورێ باژارێ شنگالێ ل ناڤبەرا گوندێ زەیتونی ژئالیێ رۆژئاڤا ڤە و گوندێ سەباحی ژ ئالیێ رۆژهەلات ڤە خۆجهـ بوون،ل وێدەر ژی بیستان بەرهەمێن چاندنێ وەك گارس و جەهـ چاندن.
گەلەك هۆزانڤان و سترانبێژ و ڤەكۆلەرا وەسا باوەركرن كو رەشۆ خەنسێ ژ گوندێ حەیالێ رەڤاند شنگالێ، لێ ئەڤ چەندە راست نینە،بەلێ رەشۆ خەنسا نەعمەت ژ گوندێ گوهكمت رەڤاندە شنگالێ مالا میر خەلەفێ خان عەلی میرێ شنگال و بهێزترین كەسێ دەڤەرا شنگالێ ل وی دەمی ل دۆرێن سالا (1794)ێ،پشتی گەهشتینە مالا میر خەلەفێ خان عەلی یێ هەسكی ، میر خەلەفێ خان عەلی نەرەحەت بوو و ژ ئەندامێن هۆزا خۆ را گۆت كو دڤێ ئەم بچنە مالا هاڤندێ نەعمەت و ب بابەتێ رەڤاندنێ ئاگەهدار بكن ژبەر هاڤندی ژ نوو هاتیە دەڤەرێ و نەیێ كێمە و سەرۆك هۆزە دگەل مەیە،پشتی چۆنا وان بۆ مالا هاڤندێ نەعمەت ل گوندێ گوهكمت هاڤندی پێشوازیەكا گەرم ل وان كر و بخێرهاتنا وان كر، پشتی قەحوەیا خۆ ڤەخوارین خەلەفێ خان عەلی هاڤند ب بابەتێ رەڤاندنا خووشكا وی ژ ئالیێ رەشوی كوركوركی ڤە بۆ مالا وی ئاگەهدار كر.
هاڤندی گۆتی:ئەم ب هاتنا تە دلخۆشن میر و هاتنا تە ئەڤ ئاریشە چارە بوو و من مەهر ژی ناڤێت لسەر خاترا تە،یا گرنگ میر خەلەفێ خان عەلی و هۆزا خۆ رابوون ب رێكخستنا داوەتا رەشویێ خەلیفە و خەنسا نەعمەت،پشتی هنگی رەشۆ بوو زەلامەك ژ یێن خەلەفێ خان عەلی و ل نك وی ما،بەری مرنا رەشۆ ژ ئەگەرێ ژەحربوونەكێ ب هەندەك چركەیا،هەڤالا وی خەنسێ سەرێ رەشۆ لسەر چۆكا خۆ كر و پەیڤێن و پێگۆتن لسەر رەشۆ گۆتن دناڤبەرا وی و رەشۆ دا،وهەتا نهۆ سترانبێژ ئەڤێ سترانێ ل هەلكەفتا دبێژن.
بەری مرنا رەشۆ،رەشۆ وەسیەت كربوو كو ئەو لسەر گرێ حەیالێ بێتە ڤەشارتن جیێ ئەڤینیا وی و خەنسا نەعمەت،و خەنسێ وەسیەتا وی بجیكر و ژ خەلكێ داخواز كر رەشۆ لسەر گرێ حەیالێ ڤەشێرن و پشتی مرنا رەشۆ خەنسێ بریار دا بتنێ بمینت و شوو نەكت پشتی رەشۆ و پشتی مرنا ڕەشۆ ب دوو سالا خەنسێ گەرەڤا خوارنێ كر بۆ دەمەكی درێژ و بوو ئەگەرێ مرنا وێ و وێ ژی وەسیەت كربوو كو ل گرێ حەیالێ ل نك رەشۆ بێتە ڤەشارتن و ئەڤ چەندە ژی هاتە جێبەجێكرن.
تُتاح هذه الصورة أيضا في: کوردی
