لفك ولەوەندی و زەند و بەند دگەل جارێن جاران
ئەلیاس نەعمۆ خەتاری
گرنگیدان ب كەلەپۆرێ باب و باپیران و كار و كریارێن دێرین ئەوێن ژیان پێ ب ڕێڤە دچوو ئەركەكێ زۆر مەزنە،ژبۆ ساخكرنێ و دوور ژ وندابوونێ ب ئارمانجا پاراستنێ دكەفتە ل سەر ملێن مە هەموویان، دیسان دڤیا بێنە ساخكرن دگەل پێشڤەچوون و پێشكەفتنا ژیانا بەردەوام یا مرۆڤان.
دەمەَ ئەم گرنگی پێدانێ ددەینە ڤان بابەتان مەرەم ژێ ئەوە داكو بێنە دیاركرن بۆ خەلكێ مە كا چاوان و ب چ رەنگی ژیانا بەرێ ژ ئالیێ زمانی و كاڕێن بەرێ و داب و نەڕیت و كەلوپەلێن وان سەڕدەمان ڤە برێڤە دچوو،داكو دیاربت كا چەند جوداهی دناڤبەرا ئیڕۆ و هنگی دا هەیە بتنێ ژبۆ مفا وەرگرتنێ.
لەوەندی یان لفك:ئەو پارچێن قوماشی یێت درێژ ئەوێن ل سەر زەند و بەندا دهاتنە بادان ب ژمارا دووسێ جاران، هەلبەت لەوەندیێن زەلاما هەبوون و لەوەندیێن ژنان ژی هەبوون لێ جێاوازی دناڤبەرا وان دا هەبوو و هەتا ئیرۆ رۆژ هندەكین كێم ژوان ماینە بتنێ ل هندەك هەلكەفتان دیاردبن، ئەگەر بیێن و باش بەرێ خۆ بدەینێ دێ بۆمە دیاربت كا ژبەر چ مەڕەم مفا ژ وان لاوەندیان دهاتە وەرگرتن:
ئێك/ ل دەمێ كاری:ب راستی شرۆڤەكرنا جلوبەرگان ل هەر جیەكێ جۆگرافی هاتینە دروستكرن لدووڤ وی جی و كارێ دئێتە ئەنجامدان ل وێدەرێ، لەوما دێ بینین ل جیێن گەرم و دەشتێن پان جلوبەرگێن تەنك دكەنە بەر خۆ و بەروڤاژی ل جیێن چیا و كند و بلند و سار و بەفر جلوبەرگێن ستوور و باش شداندی و بتر شوتك و گرێدانێ بكاردئینن ئەڤە ژبەر كارێن رۆژانە ژبۆ دابینكرنا پێتڤیێن ب رێڤەبرنا ژیانا وان، بابەتێ لەوەندی و كار وەسا دئێتە خویاكرن ل دەمێ كاری لەوەندیێ گەلەك مفایێ خۆ وێ هەی بۆ نموونە زەلامێن بەرێ هەموویان لەوەندی ل زەندێن خۆ گرێ ددان دا زەندێن وان باش بێنە شداندن لێ دەمێ زەند دئێنە شداندن زەلام بتر پەیت دبت ژبۆ كاركرنێ و بەرهەمەكێ بتر بەرهەم دئینت، هەردیسان ل دەمێ ماندیبوونێ د كاری دا باوەشینكێ ب لەوەندیێ ل سەر و چاڤێن خۆ بكت پشتی هنگی بچەكە ئاڤێ لێ دكر و تەر دبوو و دكاری خۆدانا ئەنی یا خۆ ژێ ببەت،دیسان ئافرەتا خودان لەوەندی هەروەكو زەلامان مفا ژ لەوەندیێ وەردگرت ل دەمێ كارێ ناڤ مالێ و كارێ ژ دەرڤە مینا گرێدانا لفكێن هەردوو لەوەندیێن دەستێ چەپێ و دەستێ راستێ ل پشتا خۆ و پەیتبوونا وێ ژبۆ ئەنجامدانا كاری و ب رێڤەبرنا مال و زارۆكێن خۆ و باوەشینكا خۆ و زارۆكێن خۆ پێدكر دەمێ نڤاندنا وان چ ل سەر عەردی یان دناڤا لاندكاندا با، ل دەمێ ئاڤ كێشانێ گەلەك جاران دبوو یا پارزنیك و سافۆك و دهاتە بكارئینان ژبۆ سافیكرنا ئاڤێ ژ هندەك دەغەلێن دناڤا وێ ئاڤێ دا، وەك كەفیك ژبۆ پاقژكرنێ دهاتە بكارئینان و بۆ گەلەك كار و بابەتێن دی ل دەمێ كاری دا لەوەندیان مفایێ خۆ هەبوو و ئەو مفا هەتا ئیرۆ رۆژ مایە، لێ نەوەكی بەرێ ژبەركو ژن و زەلامێن ب لەوەندی گەلەك وێت كێم بووین.
دوو/ ل دەمێ خۆشی وشەهیانان:سەر چۆپی و سەرێ گۆڤەند و دیلانان هەردەم ب لفك و لەوەندیان بوو،لەوما بەرێ دگۆتن لفك و لەوەندیێن خۆ بەردە و هەرە گۆڤەند و سەرێ دیلانان (ل هێرە بەردە ئانكو ڤەكە ژ گرێدانێ)،زەلامان و ژنان ل دەمێ خۆشیان چ ل جەژن و هەلكەفتان یان ژی ل سونەت و داوەتان دێ هاتبانە لەوەندیێن زەند و بەندێن خۆ بەردابان و دگەل هۆنەرێ دهۆل و زرنایێ و تەمبورێ و مست قوتانێ و گۆتنا مقاما ئەو لەوەندی كند و بلندكربان و گۆڤەند و دیلان پێ كربان.
سێ/ كۆچك ودیوانان:هەردەم جلوبەرگان رێز و حورمەت و قەدر و قیمەتەكێ مەزن ددانا مرۆڤان، لەوما دێ بینین نهۆ و بەرێ ژی زەلامێن كۆچك و دیوانان جلوبەرگێن ب رومەت و لەوندی ل سەر زەندان باددان و ل سنگێ دیوانان و ل قەهوا روونشتنە خوار تایبەت سەرۆك هۆز و و سەر كێشین جڤاتان، هەڕدیسان ل جڤاتێن ئافرەتان ژی كراس و لەوەندیێن رێك و پێك و جوان بەهرا وان ئافرەتێن بەرێز بوون و خودان مەحفەل و دیوان بوون ب شێوەكی جوان و رێك و پێك تایبەت ئافرەتێن مەزن و دان عەمر.
چار/ نیشان و رامان:وەكی مە گۆتی رامانا لەوەندیێ گەلەكە و جوانیا وێ وەك نیشانەكا كەڤن و فلكلۆری و دێرینە، و ژئالیەكێ دن ڤە ژ گۆتنێن بەرێ ل دەمێ ئاریشان و ل هەڤدوو كەفتناندە دناڤبەرا دوو گوندا یان دوو هۆزا دهاتن قاسد بۆ هەردوو لایەنان ڤرێدكرن ژبۆ لێك جڤینێ و خێرخوازیێ و پێكهاتنێ، دەمێ سەركێشێن وان دهاتنا دیوانێ ئێكی ل سەر هەموویان بەرێ خۆ ددانە لەوەندیێن وان، هەكە یێت گرێدایی بان رامانا وێ ئەوە ئەم پێك نائێین و دێ شەری كەین لێ هەكە لەوەندیێن وان یێت ڤەكری بان رامانا وێ ئەو بوو ئەم وێت هاتینە پێكهاتنێ و ئەم شەری ناكەین ئانكو ب لەوەندیان زەندێن زەلامان خلمەت هەموو دیار دبوو و هەموو ژ ئێك و دوو دگەهشتن.
