ئازار 29, 2024

Lalish Media Network

صحيفة إلكترونية يومية تصدر باشراف الهيئة العليا لمركز لالش الثقافي والاجتماعي في دهوك - كوردستان العراق

عادل حه‌سه‌ن:كارەساتا شنگال‌ تنێ‌ چیرۆكە؟

كارەساتا شنگال تنێ‌ چیرۆكە؟
عادل حه‌سه‌ن ره‌شید مزیری

تایبەتمەندێ‌ وەرگێرانا كەیسێن جینوسایدێ‌ ل زانكویا رەوان فرەنسا

دیمەنێن نە مروڤایەتی و كریارێن قركرنا هزاران ژ خەلكێ‌ سڤیل یێ‌ ناوچا شنگال پشتی شەش سالا ژ هێرشكرنا دەولەتا ئیسلامی یا ئاشوپی بسەرپەرشتیا رێكخراوا داعش isis و سەدەهان چەكدارێن ڤێ‌ رێكخراوێ‌ ژ رەگەزنامێن وەلاتێن عەرەبی و بیانی بوون، ئەندامێن ڤێ‌ رێكخراوێ‌ ژ سنورێ‌ وەلاتێ‌ سوریا و باژێرێ‌ میسل قەستا شنگالێ‌ كر و هێرشكرن، و شنگالێ‌ دكەنە گورەپانەكا سەربازی ب پلانەكا دارشتی ژ روویێ‌ سیاسی و لەشكەری، بەلێ‌ نە بتنێ‌ بمەبەستا كوشتنا خەلكێ‌ سڤیل بەلكو ب مەبەستا جینوسایدكرنا كومەلگەها ئێزدییا ژ تلعزێر،تل قصب،خانەسور،سیپا شیخ خدر،كوچو و چەندین جه و گوند و مزارێن ئێزدییا بوینە تراجیدیا مێژویا هەڤچەرخ. تایتلێن میدیایا ناڤخویی و هەرێمی و جیهانی ئەڤ روویدانە شەرمزاركریە ، لێ‌ پشتی كومكوژێن كوم بكوم بو هزاران ژ گەنج و لاو و زاروكێن ئێزدییا ژ تەمەنێ‌ 12،13 تا 80 سال هاتنە گولەبرانكرن لگور گورێن كوم بكوم هاتنە بن ئاخ كرن، ئەڤ دیمەنە و كریارێن نەمروڤایەتی بەشەك بوو ژ ژێك جوداكرنا ئافرەتا و كچێن سنێلە و بكارئینانا توندترین كریارێن نە مروڤایەتی دمێژوویێ‌ دا ژلایێ‌ ئەندامێن رێكخراوا ژناڤبری ڤە وەك پلان. و هزاران تاوانێن دەست درێژیێ‌ هاتنەكرن دگەل ژن و كچێن ئێزدیا، و ڤەگوهاستنا وان بو باژێرێن تلعفر و میسل لعیراقێ‌ و چەندین باژێرێ‌ سوریا بمەبەستا كرین و فروتنا وان. بوچی زارووكێن جیهانێ‌ ل تەباخا 2014 دگەل خێزانێن خو دناڤ دیمەنێن جوان و مەلەڤانگەها و باخچە و پاركان بوون لێ‌ زارووكێن ئێزدییا ل بازارێن كرین و فروتنێ‌ قوربانی بوون. پشتی هەر رویدانەكا هاتیە ئەنجام دان دناڤ میژویێ‌ دا هزاران سڤیل بوینە قوربانی بونمونە جینوسایدا ارمینیا هولوكوست ئەنفال دارفور ،رواندا. لەورا ژلایێ‌ یاسایی ڤە لمێژویا سەردەم پەیمان و بریار بشێوەیەكێ‌ فەرمی هاتینە دروستكرن لسەر ئاستێ‌ جیهانی بو قەدەغەكرنا كریارێن جینوسایدێ‌ و تاوانێن دژی مروڤایەتی و هە ر ژ سالێن چلاندا تا ئەفرو بریار هاتنە دان بو نموونە ژ ئارتیكلێ‌ دووێ‌ ژپەیمانا نیڤ دەولەتی بو نەهێلان و قدەغەكرن و سزادانا تاوانێن جینوسایدێ‌ و تاوانبارێن كریارا قركرنا رەگەزێ‌ مروڤایەتی بشیوەیەكی عنقسد كو قركرنا رەگەزی مروڤایەتی وەك (genocide) هاتیە وەسفكرن و نیاسین ئەو كریارە ئەوا دهیتە ئەنجام دان بمەبەستا ژناڤبرنا كومی یان بەشەكی لسەر گروپەكێ‌ مروڤایەتی ئانكو ئەو رەگەز لسەر بنیاتێ‌ نەژاد و ئاین و نەتەوەی ئەڤ پێناسە هاتیە توماركرن بوەسفەكا یاسایی لگور پەیمانا ریكەفتناما قەدەغەكرنا جینوسایدێ‌ و سزادانا وێ‌ ئەڤ ریكەفتنامە هاتە دروست كرن 1948 .
ماددا ئێكێ‌ – ژ ڤێ‌ رێكەفتنامێ‌ ژلایێ‌ لایەنێن پێكهاتی بو نەهێلانا تاوانێن جینوسایدێ‌ لدەمێ‌ ئاشتیێ‌ یان شەری بەلكو ئەو تاوان لگوریا یاسا نیڤ دەولەتی دهێتە ئیدانەكرن و دیڤ چونا یاسایی دژی تاوانبارێن ڤان تاوانا.
ماددا دووێ‌ – ڤێ‌ رێكەفتنامێ‌ جینوساید وێ‌ رامانێ‌ ددەتن بوكریارێن دهێنە ئەنجام دان بو ژناڤبرنا گشتی یان بەشەكی لسەر گروپەكێ‌ ئاینی و نەژاد و نەتەوەیی،و بەرگێن ڤی ماددێ‌:
أ.كوشتنا ئەندامێت ڤی گروپێ‌.
ب.هیرشكرنا توندرەوی دژی كەسانێت ڤی گروپێ‌ فیزیكی و دەرونی.
ج.نەچاركرنا باردوخەكێ‌ نەخوش بوڤی گروپێ‌ یان بەشەكی ژی بومەبەستا نەهیلانا وی.
د. سەپاندنا باردوخێ‌ رێگری ژدایك بونێ‌ (زاوزێ‌) بكەت دناڤ گروپەكی.
ه.ڤەگوهاستنا زوری یا زاروكا ژگروپەكی بو ئیكێ‌ دیتر.
ماددا سیێ‌:خالا هەرە گرنگ ژ ڤێ‌ رێكەفتنامێ‌ هاتیە واژووكرن كو ئەڤ كریارێن لخوارێ‌ سزا لسەر دهێتە چەسپاندن وەك جینوساید- مەبەستا ئەنجام دانا جینوسایدێ‌- هاندانا زیندی و ئاشكەرا مەرەما ئەنجامدانا جینوسایدێ‌-هەولدان بو ئەنجام داناجینوسایدێ‌- بەشداركرن دكریارا جینوسایدێ‌ دا). لەورا نەبتنێ‌ ئەنجامدانا كریارێن جینوسایدێ‌ دبیتە تاوان هەر ئێك ژوان كریارێن مەئاماژە پێدایی دێ‌ ئەنجامدەرێ‌ وێ‌ وەك تاوانبار هێتە نیاسین و دێهێتە سزادان، هەروەسا ئەڤ رێكەفتناما و چەندین رێكەفتنامێن هاتینە واژوكرن دمێژویێ‌ دا سەبارەت بابەتێ‌ جینوسایدێ‌ ، هەروەسا دوماهیك رێكەفتناما دژی كریارێن جینوسایدێ‌ ئەوا لسالا 1998 هاتیە واژوكرن بناڤێ‌ ICC سیستەمێ‌ روما یێ‌ سەرەكی بو دادگەها جینائی یا نیڤ دەولەتی دیار دكەتن چەندین گەلێن جیهانێ‌ و كەلچەرێن هاوبەش هەنە، هەروەسا دیاردكەت كو هزاران زاروك و ئافرەت و زلام بوینە قوربانی بو مەزنترین كارەساتێن جینوسایدێ‌ و ئەڤ تاوانێن كو مێشكێ‌ مروڤایەتی هەژاندن. لەورا ل ئارتیكلێ‌ پێنجێ‌ ژ رێكەفتناما ICC 1998 تەكەس دكەت كو تایبەتمەندیا دادگەهێ‌ دیڤ چونا تاوانێن مەترسیدار وەك تاوانا جینوسایدێ‌ وتاوانێن دژی مروڤایەتی و تاوانێن دژی شەری،چونكی مەبەستا ڤێ‌ رێكفتنامێ‌ ئەو بوو چێكرنا دادگەهەكا نیڤ دەولەتی یا جینائی، لەورا پشتی شەش سالا ژَ كارەساتا شنگالێ‌ ئەگەر ئەم ڤان دیمەنا ئەوێن هاتینە توماركرن دژی خەلكێ‌ شنگال ل چاچوڤێ‌ یاسا نیڤ دەولەتی دا پێتڤیە دادگەهەكا نشتیمانی یان نیڤ دەولەتی بهێتە دامەزراندن. و بو پێزانین چەكدارێن رێكخراوا isis نینەرێن هیچ وەلاتا و حكومەتا نەبوینە دا ئەو حكومەتە و وەلاتە بهێنە سزادان لێ‌ وەك تاوانبار دهێنە هژمارتن و پێتڤیە ژ دادپەروەریێ‌ قورتال نەبوون ئەڤ رێكخراوە گەلەكا مەترسیدار بوو لسەر ئاستێ‌ جیهانێ‌ لێ‌ ئەڤ رێكخراوە ژلایی َ هێزێن پێشمەرگە و هێزێن هاڤپەیمانا هاتنە شكاندن هەروەسا وەك مێژوو هێزێن پێشمەرگێن قەهرەمان چەندین داستانێن سەركەفتیا نە تومار كرینە بو رزگاركرنا شنگال دژی چەكدارێن ڤێ‌ رێكخراوێ‌. هەروەسا یا پێتڤیە لسەر حكومەتا عیراقێ‌ دادگەهەكا نشتیمانی درست بكەت و قەرە بویا خەلكێ‌ شنگالێ‌ بكەت، هەروەسا یا پێتڤیە شنگال بهێتە ئاڤاكرن و ئەو خەلكێ‌ ئاوەرە بویی بزڤریتە وارێ‌ خو. لەورا 3/8/2014 بویە خالەكا رەش دمێژویا هەڤچەرخ دا دەرحەق مللەتێ‌ كوردێن ئێزدی كو گونەها وان بتنێ‌ ئەو بوو كو ئاینێ‌ وان ئیزدیاتی بوویە. تاوانبارا ناڤێ‌ ئاینەكێ‌ دی تاوانا خو ئەنجام دایە لێ‌ هەمی ئاینێن ئەسمانی ئاماژە بڤان كریارێن توندرەوی نەكریە و چ جاران هزرێن توندرەوی و تاوانبارێن جینوسایدێ‌ و كریارێن دژی مروڤایەتی نابنە نینەرێن هیچ ئاینەكێ‌ ئاسمانی. ئایا پێنج هزار قوربانی و گورێن كوم بكوم و برنا هزاران كچێن كوردێن ئێزدی و فورتنا وانا ل بازارێن میسل و رەقە و جوداكرنا زارووكا ژ دایك و بابا و وێرانكرنا كومەلگەهەكا خودان مێژوو و كەلچەر و زمان و دیروك دێ‌ روژەكێ‌ هێتە قەلەم دان بشێوەیەكێ‌ یاسایی ژلایێ‌ دادگەها جینائی یا نیڤ دەولەتی و لگور هەمی رێكەفتنامێن هاتینە واژوكرن بو نەهێالانا كریارا جینوسایدێ‌ و تاوانێن دژی مروڤایەتی ؟ یان وەك جینوسایدا هەشت هزار كوردێن سڤیل بارزانی و پێنج هزار قوربانی ژ كیمیا بارانكرنا هەلەبچە و 182 هزار كەس یێن سڤیل ژ مللەتێ‌ كورد ل ئەنفالا توندرەو 1988 تنێ‌ دێ‌ بیتە مێژو و چیروك؟؟؟؟.

تُتاح هذه الصورة أيضا في: کوردی

مقالات ذات صله

الرد

پۆستی ئەلکترۆنیکەت بڵاو ناکرێتەوە . خانە پێویستەکان دەستنیشانکراون بە *

Copyright © 2021 by Lalish Media Network .   Developed by Ayman qaidi