تۆرا لالش
موزیك و سەمایا كوردی لایەنەكی كەلتوری یێ نەتەوا كوردە، بەشەك ژ فەرهەنگ و دیرۆكا كوردان تێدا هاتیە پاراستن، بۆ كوردان موسیقا و ستران بەشەكی گرنگێ ژیانێ یە، ل دەمێ خۆشی و نەخۆشی، خودا پەرستیێ، سەما و د كاركرنێ دا ستران دهێنە گۆتن، موزیكا فۆلكلۆری یا كوردی بنیاتێ وێ بۆ رابوردوویەكی دوور دزڤرت، موزیكا كوردی درێژكری یا موزیكا سۆمەری، هوری، لۆڤی، میدی یە، ب گشتی موزیكا فۆلكلۆری یا كوردی و جهێ بكارئینانێ ئیرۆ دكارین بكەینە چەند بەش:
1-سیاچەمانە: ب گشتی ل ناڤچەیا هەورامان دهێتە گۆتن و ژ لایێ مێلۆدی یا موزیكێ ڤە گەلەك یا سادەیە.
2-بەیت: هەموو ناڤچە یا موكریان بخۆڤە دگرت، ئەڤە ژی جۆرەكی سترانێ یە و زڤرندنا چیرۆكێن هەمەجۆرێن كوردی یە.
3-لاوك: ل ناڤچەیا كرمانجیا سەری دا دهێنە گۆتن، دبێژنا ستران بێژە (دەنگ بێژ)، ئەڤ جۆرێن سترانان ب شێوەكی گشتی بریتینە زڤراندنا داستانێن قەهرمانیێ و ئەڤینیێ.
4-حەیران: ل هەولێر و دەوروبەر، پشدەر، ڕەواندز ، موكریان ، بتوین ،…… هتد دهێنە گۆتن، ئەو ژی وەك بەیت و لاوكا.
5-هۆرە: ناڤچەیێن كرماشان، ئیلام، لورستان ، كەلار، شارەزو، قەسرێ شرین، زەهاو، دینەوەر، گوران ……هتد دهێنە گۆتن، پتری یا هۆرە چیرۆكە شیعرن و ب سەرهاتێن فۆلكۆری یێن كوردی نە.
6- ستران و موزیكا گۆڤەندان: ئەڤ جۆرێن موزیكان تایبەتن ب گۆڤەند و دیلانان و چەندین رێدمێن جودا هەینە، هندەك جاران د هێدی نە و هندەك جاران ب لەز دهێنە گۆتن، ژن و زەلام پێكڤە داوەتێ دكەن دبێژنێ رەشبەلەك.
7-سترانێت دەمێ درووتنێ: ئەڤ جۆرێ سترانێ هاریكاریا جۆتیار و رێنجبەران دكەت ل دەمێ دروتنە دەخل و دانی، دگەل ستران گۆتنێ دا جۆتیار و رێنجبەر هەستەكی خۆش بۆ وان پەیدا دبت و داكو هەست ب ماندیبوونێ نەكەن و پتریا جاران هەموو پێكڤە سترانان دبێژن و وەشاندنا داسكێ دبتە رێدمێ سترانێن وان.
8-سترانێن ل ناڤ تازیان: لجەم ئێزدیان دبێژنێ دیرۆك، ئەڤ جۆرێن سترانان ب رێدم و شێوێن جودا دناڤ كوردان دا دهێنە گۆتن، ل دەمێ خەمبارییێ دا ب دەنگ و ئاوازەكا خەمگین دهێنە گۆتن بۆ دروستكرنا جۆرەك ژ ئارامیەكێ بۆ دەربرینا هەستێن كەسێن مرۆڤێ مری ب تایبەتی هەكە كەسێ مری گەنج بت، پتر ئەڤ جۆرێ سترانان دناڤ تەخا ئافرەتان دهێنە گۆتن.
9- مەقامێن كوردەواری: ل هەموو ناڤچەیێن كوردستانێ دهێنە گۆتن و د هەڤپشكن دگەل هەموو موزیكان ل ڕۆژهەلاتا ناڤەراست، بەلێ تایبەتمەندیەكا ئاشكرا یا كوردی ب خۆڤە هەیە.
10-موزیكا ئاینی: ئەڤ جورێ موزیكا ئاینی ل جەم ئێزدیان، یارسانیان، قادری، عەلاویان دا مفا ژێ دهێتە وەرگرتن، د ئێزدیاتێی دا موزیكێ پیرۆزییا خوە هەیە دبێژنێ دەف وشاب (شاز و قدوم)، ئێزدی ل ڤان هەردوو ئامێران زیارەتی دبن (ماچ) دكەن ،چنكو د میتۆلۆژیا ئێزدیان دا هاتی یە ئێك ژ مەرجێن چۆنا رووحی بەر قالبێ ئادەم پێخەمبەر دەنگێ پیرۆزێ (شازو قدوم)ــان بوو، وەك سەبەقا قەولی خویا دكەت :
ڕوحێ گۆت: ل با وە ئاشقا مەعلومە
هەتا بۆ من ژ بانا نێن شاز و قدومە
نیڤەكا ڕوحێ قالبێ ئادەم پێخەمبەر زۆر توخومە
***
شاز و قدوم هاتن و حدری
نورا موحبەتێ هنگڤتە سەرێ
روح هات و قالبێ ئادەم ئێورێ
د ناڤ یارسان و عەلاویان دا تەمبورێ د ژەنن ئەركێن ئاینی و سرودیێن پیرۆز یێن ئاینی ب تەمبۆرێ دهێنە گۆتن، تەمبور ژەن پشتی ب جهـ گەهاندنا ئەركێ ئاینی تەمبورێ ماچ دكەت وەك پیرۆزی، هەروەسا دەروێشێن قادری ژی دەفێ لێ ددەن دەمێ سرودیێن پیرۆزین تایبەت ب خۆڤە دبێژن، ل هندەك ناڤچەیێن مینا سنە ل مەها رەمەزانێ جۆرەكی موزیكێ دژەنن دبێژنێ نەقارەخان.
تُتاح هذه الصورة أيضا في: کوردی
